Zawołani po imieniu - Instytut Pileckiego

musimy zatem wiedzieć

policzyć dokładnie

zawołać po imieniu

opatrzyć na drogę

Zbigniew Herbert, "Pan Cogito o potrzebie ścisłości"

„Zawołani po imieniu”

Program upamiętniający obywateli II Rzeczypospolitej zamordowanych za pomoc osobom narodowości żydowskiej podczas II wojny światowej

„Zawołani po imieniu” to program realizowany przez Instytut Pileckiego, który przywraca pamięć o obywatelach II Rzeczypospolitej – Polakach oraz przedstawicielach innych narodowości i grup etnicznych żyjących w granicach II RP – zamordowanych przez Niemców za udzielanie pomocy Żydom w czasie Zagłady.

W latach okupacji niemieckiej każda forma wsparcia dla społeczności żydowskiej – ukrywanie, przekazywanie żywności czy ostrzeżenie przed obławą – była karana śmiercią. Ci, którzy decydowali się pomagać, często ginęli razem z całymi rodzinami i z osobami, które próbowali ocalić.

Program „Zawołani po imieniu” łączy badania historyczne, działania edukacyjne oraz upamiętnienia w przestrzeni publicznej. W jego ramach organizowane są uroczystości w miejscach, gdzie rozegrały się tragiczne wydarzenia – najczęściej w małych miejscowościach i wsiach. Ich kulminacyjnym momentem jest odsłonięcie tablicy pamiątkowej, umieszczonej na kamieniu, z inskrypcją w języku polskim i angielskim. Tablica przywołuje imiona i nazwiska zarówno ratujących, jak i ratowanych – o ile ich tożsamość udało się ustalić – przywracając ich historiom należne miejsce w pamięci zbiorowej.

Powołany w 2019 roku program upamiętnił dziesiątki osób, których ofiara przez dekady pozostawała zapomniana. Nadrzędnym celem jest uhonorowanie odwagi i człowieczeństwa ofiar, jak i przywrócenie historii lokalnym społecznościom. Niemniej ważnym jest budowanie świadomości o realiach okupacyjnych w Polsce, gdzie akt solidarności mógł kosztować życie.

„Zawołani po imieniu” to wspólna inicjatywa – rodzin ofiar, świadków historii, badaczy, lokalnych wspólnot i wszystkich, którzy chcą ocalić od zapomnienia tych, którzy w czasach radykalnego zła wybrali dobro.

Cel programu „Zawołani po imieniu”

• Upamiętnienie obywateli II RP – zarówno Polaków, jak i przedstawicieli innych narodowości i grup etnicznych żyjących w granicach II RP – zamordowanych za pomoc osobom narodowości żydowskiej podczas II wojny światowej.
• Ocalenie od zapomnienia lokalnych i rodzinnych historii oraz przywrócenie ich do pamięci zbiorowej.
• Edukacja historyczna i refleksja nad znaczeniem odwagi, solidarności i człowieczeństwa w obliczu totalitaryzmu.
   

Zakres działań i proces realizacji

Badania historyczne

• Przegląd archiwów, dokumentów, relacji, świadectw rodzinnych oraz lokalnych kronik.

Edukacja i wsparcie lokalne

• Warsztaty, zajęcia w szkołach i spotkania ze społecznościami lokalnymi – celem jest budowanie zrozumienia i zakorzenienia pamięci.

Kontakt z rodzinami i potomkami ratujących i ratowanych

• Dialog z rodzinami zamordowanych i ratowanych, integracja środowisk.

Uroczystość odsłonięcia tablicy

• Kluczowy moment programu – odsłonięcie kamienia z tablicą zawierającą polsko‑angielską inskrypcję imion i nazwisk ratujących oraz ratowanych.

Upowszechnianie treści

• Wystawy stacjonarne i wirtualne (Dom Bez Kantów w Warszawie), ekrany dotykowe, statystyki, lightboksy – prezentacja poprzez nowoczesne media.

Promocja w mediach i świadomości społecznej

• Kampania informacyjna, obecność w prasie, telewizji lokalnej (np. TVN, PAP), promocja konceptu pamięci indywidualnej.

 Realizacja programu

Zasady zgłaszania historii

• Każda inicjatywa, wniosek, zgłoszenie opiera się na: dokumentach, relacjach świadka, potwierdzeniach historycznych, zgodzie rodzin.

Proces weryfikacji

• Ocena przez zespół Instytutu Pileckiego, konsultacje z lokalnymi badaczami, potwierdzenie tożsamości ofiar i ich ratowanych.

Tworzenie inskrypcji

• Tekst zawiera pełne imiona i nazwiska – w polskiej i angielskiej wersji, precyzując daty i okoliczności.

Wybór lokalizacji

• Miejsce odsłonięcia wybierane niedaleko miejsca tragicznych wydarzeń – często na terenie wsi, przykościelnych placów, dróg lokalnych.

Organizacja uroczystości

• Współpraca z lokalnymi władzami, samorządami, parafiami, Naczelnym Rabinem Polski, społecznościami szkolnymi.
• Oprawa: msza i modlitwa żydowska, przemówienia (w tym rodziny), odsłonięcie tablic.

Działania po uroczystości

• Publikacja zdjęć i materiałów, udostępnienie w sieci, dyskusje edukacyjne, archiwizacja danych.

Monitorowanie i dokumentacja

• Rejestr wszystkich upamiętnień, zestawień statystycznych (liczba osób, kamieni, lokalizacji)

Wartość i przesłanie

• Przypomnienie odwagi jednostek – świadectwo człowieczeństwa wobec totalitaryzmu.
• Edukacja młodego pokolenia – lekcja odpowiedzialności, solidarności i wzajemnego wsparcia.
• Model pamięci indywidualnej – wzmacnianie tożsamości lokalnej, budowanie więzi między Polakami i Żydami.
• Uniwersalny apel: „Never again” – zwłaszcza w duchu współczesnych konfliktów i migracji.
   

Podsumowanie

Program „Zawołani po imieniu / Called by Name” to spójna i wielowymiarowa inicjatywa, która łączy wierne badania historyczne, hołd dla ofiar, wspólnotowe wydarzenia pamięci, edukację i dialog międzykulturowy. Każda odsłonięta tablica to przypomnienie, że w czasach terroru solidarność miała imię – a ludzie, którzy za nią zapłacili, zasługują na to, by być zawołani „po imieniu”.

WIRTUALNA WYSTAWA
Zapraszamy do obejrzenia wirtualnej wystawy "Zawołani po imieniu". Poznaj ludzi, którzy zostali zamordowani przez Niemców za pomoc niesioną skazanym na Zagładę Żydom.