O Instytucie - Instytut Pileckiego

Totalitaryzm i autorytaryzm w ujęciu regionalnym i globalnym. II wojna światowa – migracje – rozliczenia – tranzycja – pamięć – pojednanie i dialog w XX wieku. Misja Instytutu Pileckiego

Misją Instytutu Pileckiego jest prowadzenie najwyższej jakości badań, obiektywnych, a więc wolnych od wpływów wszelkich ideologii, jak również upamiętnianie i dokumentowanie historii XX wieku, zwłaszcza doświadczeń polskich obywateli. Popularyzacja wyników pracy Instytutu ma wspierać funkcjonowanie społeczeństw obywatelskich, przede wszystkim dzięki upowszechnianiu wiedzy o losach osób dotkniętych rządami totalitarnymi i uwikłanych w życie pod ich brzemieniem.

Działalność naukowa Instytutu koncentruje się na realizacji interdyscyplinarnych projektów badawczych, poświęconych zagadnieniom totalitaryzmów i autorytaryzmów w „wieku skrajności”, kwestii ukarania i zadośćuczynienia za zbrodnie i prześladowania, a także różnym formom oporu i opozycji wobec opresyjnych systemów, w szczególności w Europie Środkowo-Wschodniej. Instytut oferuje stypendia dla naukowców z Polski i zagranicy, które mają przyczyniać się do wzrostu zainteresowania problematyką funkcjonowania społeczeństw obywatelskich w kontekście opresyjnych rządów w XX wieku i zachęcać do podejmowania własnych pogłębionych badań. W ostatnich latach stworzono tu korzystne warunki do pracy naukowej: badacze mają do dyspozycji bardzo dobrze wyposażoną bibliotekę oraz archiwum cyfrowe, w którym są udostępniane liczne dokumenty z archiwów z całego świata. Instytut w ramach dwóch projektów – „Zapisy terroru” oraz „Świadkowie Epoki” – na bieżąco zbiera relacje świadków, w sposób znaczący poszerzające i uzupełniające naszą wiedzę o dniu codziennym okupowanej Europy oraz o niszczącej sile systemów totalitarnych i autorytarnych. Ważną częścią badań jest publikowanie efektów prac osób zatrudnionych w Instytucie: monografii, prac zbiorowych, krytycznych edycji źródeł oraz czasopisma, co pozwala wprowadzać je do obiegu naukowego. Program tłumaczeń pozwala zaś na udostępnienie polskiemu czytelnikowi najnowszych wyników badań światowej humanistyki.

Działalność Instytutu związana z upamiętnianiem służy prezentowaniu i honorowaniu godnych pochwały i wspominania postaw ludzi, którzy stali się ofiarami XX-wiecznych totalitaryzmów, a przy tym zachowali człowieczeństwo. Pierwszym z programów jest Virtus et Fraternitas, medal wręczany przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej jako symbol pamięci i wdzięczności osobom w trudnych czasach niosącym pomoc obywatelom polskim. Drugim jest program „Zawołani po Imieniu”, poświęcony upamiętnianiu Polaków, którzy stracili życie, spiesząc z pomocą żydowskim sąsiadom. Do tej pory w centrum zainteresowania tego programu znajdowały się wyłącznie postaci osób ratujących, w zmodyfikowanym kształcie będzie on służył przedstawianiu znacznie pełniejszego obrazu wydarzeń: szerokich uwarunkowań historycznych działań Sprawiedliwych, tj. sytuacji Żydów w społeczeństwie polskim w okresie II Rzeczypospolitej, życia pod niemiecką i sowiecką okupacją oraz także pamięci o tych wydarzeniach w czasach PRL. Akcenty będą kładzione na sytuację nie tylko osób ratujących, lecz także ofiar i sprawców oraz świadków zaangażowanych po wojnie w ujawnianie zbrodni i ich okoliczności, wreszcie – na miejsce Sprawiedliwych w ich środowisku. Program sprzyja nakreślaniu możliwie obiektywnego obrazu relacji polsko-żydowskich w XX wieku, ważny jest również dla społeczności lokalnych i ich historii, ponieważ wydobywa z niepamięci często całkowicie zapomniane postaci, które mogą okazać się ważne dla budowania lokalnej tożsamości.

Wyniki badań prowadzonych w Instytucie i pod patronatem Instytutu, a także wiedza o upamiętnianych osobach są popularyzowane w kraju i za granicą. Instytut Pileckiego utworzył oddział zamiejscowy w Berlinie, a w Rapperswilu i Nowym Jorku działają jego filie. Wkrótce zostanie otwarty Dom Pamięci Obławy Augustowskiej w Augustowie. Liczne wystawy oraz bogata oferta dydaktyczna – warsztaty, wykłady, gry miejskie – tworzą ciekawy program, który w sposób atrakcyjny przybliża trudne tematy z historii XX wieku, jest też ważnym elementem dialogu w przestrzeni publicznej o wojnie i pokoju.

W ostatnich latach oczy świata zwróciły się w stronę Europy Środkowo-Wschodniej, zwłaszcza Ukrainy, której sytuacja pokazała, że problematyka totalitaryzmów i autorytaryzmów oraz zbrodni reżimów totalitarnych i autorytarnych niestety nie przestała być aktualna i nie należy do przeszłości. To postawiło przed Instytutem nowe wyzwania, które – w obliczu nadal trwającej wojny w Ukrainie – raz jeszcze zmuszają do postawienia pytania o aktualność cezur działania naszej instytucji: czy klasyczne rozumienie systemów totalitarnych i autorytarnych należy zamykać w przedziale XX wieku?

Uwaga Instytutu będzie niezmiennie poświęcona osobie naszego patrona rtm. Witolda Pileckiego, który w swoim życiorysie łączy doświadczenie obydwu totalitaryzmów – niemieckiego i sowieckiego – a także nadzieję na wolną i niepodległą Polskę. Instytut czuje się zobowiązany do podjęcia badań nad jego nową biografią, jak również nad biografiami osób z jego otoczenia. Ważnym celem jest również dalsza popularyzacja wiedzy na temat tej postaci i jej dramatycznych losów, a w tym zadaniu liczymy na rozwój współpracy z innymi podmiotami, które za swojego patrona obrały Rotmistrza, zwłaszcza szkołami noszącymi jego imię.