Odznaczeni - Instytut Pileckiego
Poznaj odznaczonych medalem Virtus et Fraternitas
Na ziemiach Polski, terenach Niemiec, w granicach Związku Sowieckiego, w Afryce, Azji czy Amerykach, na całym świecie odnajdujemy osoby, które niosły ocalenie i ratunek polskim obywatelom, nierzadko płacąc za odwagę życiem lub represjami. Mieszkańcy wielu państw, wyznawcy różnych religii, przedstawiciele odmiennych kultur – to w ich indywidualnych decyzjach uwidacznia się siła solidarności.
Medal Virtus et Fraternitas ustanowiono, by uhonorować i upamiętnić osoby, które w XX wieku niosły pomoc obywatelom polskim, zarówno w czasach wojen, jak i pokoju. Od zakończenia I wojny światowej, gdy Polska wróciła na mapę świata, przez II Rzeczpospolitą, wybuch II wojny światowej i zbrodniczą działalność dwóch totalitaryzmów – niemieckiego i sowieckiego, aż po czasy powojenne – trwający stalinizm, a potem komunizm.
Odznaczeni w 2024
- Martha Gammer (1947)
odznaczeni
Martha Gammer (1947)
Martha Gammer, od lat 70 XX w. działała na rzecz lokalnej historii, współtwórczyni i przewodnicząca działającego od 2008 r. Komitetu Pamięci Gusen, którego misją jest dbanie o pamięć ofiar obozu, w tym Polaków.
- Rudolf Haunschmied (1966)
odznaczeni
Rudolf Haunschmied (1966)
Wiceprzewodniczący Komitetu Pamięci Gusen, aktywista w zakresie propagowania wiedzy o KL Gusen i jego ofiarach.
- Alfred Iversen
odznaczeni
Alfred Iversen
(1908–1987)Obywatel Norwegii, który pomógł Polakom, więźniom niemieckiego obozu pracy przymusowej, w ucieczce do Szwecji.
- Etela Laczuschová
odznaczeni
Etela Laczuschová
(1922–1944)Mieszkanka słowackiego Kieżmarku, która w domu swojej ciotki Heleny, razem z pozostałymi domownikami, stworzyła miejsce schronienia polskim uchodźcom oraz punkt przerzutowy dla polskich kurierów przewożących informacje z Polski na Węgry.
- Ferdinánd Leó Miklósi
odznaczeni
Ferdinánd Leó Miklósi
(1889–1968)Obywatel Węgier, dziennikarz, od młodości zaangażowany w popularyzację spraw polskich na Węgrzech, który od września 1939 r. czynnie pomagał polskim uchodźcom wojennym i wspierał ewakuację internowanych żołnierzy do Francji.
- Berta Ludvighová (1903–1983) Otto Ludvigh (1898–1987)
odznaczeni
Berta Ludvighová (1903–1983) Otto Ludvigh (1898–1987)
Otto Ludvigh i Berta Ludvighová to słowackie małżeństwo, które w domu swojej ciotki Heleny w Kieżmarku, stworzyło miejsce schronienia polskim uchodźcom oraz punkt przerzutowy dla polskich kurierów przewożących informacje z okupowanej Polski na Węgry.
- Aud Valla
odznaczeni
Aud Valla
(1922–2014)Obywatelka Norwegii, udzielała jeńcom wojennym wsparcia podczas ucieczek, była ich przewodniczką przy przekraczaniu norwesko-szwedzkiej granicy.
- Helena Vargová
odznaczeni
Helena Vargová
(1891–1974)Mieszkanka słowackiego Kieżmarku, która w swoim domu, razem z córkami siostry i mężem jednej z nich, stworzyła miejsce schronienia polskim uchodźcom oraz punkt przerzutowy dla polskich kurierów przewożących informacje z Polski na Węgry.
- Svensson Bernacka Walborg
odznaczeni
Svensson Bernacka Walborg
(1921–2005)Obywatelka Norwegii, pomagała przetrwać jeńcom wojennym osadzonym w niemieckim obozie w Sandnes, a w latach 80. angażowała się w pomoc humanitarną wysyłaną do Polski z Norwegii. Jest to pierwsza osoba dostająca Medal za pomoc Polakom w latach 80.
Odznaczeni w 2023
- Semen Biliczuk
odznaczeni
Semen Biliczuk
(1890–1944)Żydzi, Ukraińcy, Polacy – ludność przedwojennego Kisielina stanowiła barwną mozaikę etniczną i religijną. Na czele takiej społeczności mógł stanąć tylko ktoś, kto potrafi porozumieć się z każdym.
- Oksana Karpiuk (1892-?)
odznaczeni
Oksana Karpiuk (1892-?)
O zmroku kobieta odnalazła dzieci. Ukryła u siebie nie tylko najmłodszych z polskiej rodziny Adamowiczów, ale również starszych członków polskiej rodziców i babcię.
- Wołodymyr Kryżuk
odznaczeni
Wołodymyr Kryżuk
Od początku lat dwutysięcznych pomagał Polakom, którzy przyjeżdżali porządkować mogiły ofiar mordu dokonanego 30 sierpnia 1943 roku przez członków OUN-UPA we wsiach Ostrówki i Wola Ostrowiecka.
- Anton Parfeniuk (1890–1947) Lubow Parfeniuk (1903–1967)
odznaczeni
Anton Parfeniuk (1890–1947) Lubow Parfeniuk (1903–1967)
Po najlepszy twaróg i śmietanę w Kisielinie chodziło się do Parfeniuków. Wołyńska ziemia okazała się dla nich wyjątkowo łaskawa, więc oprócz mleka i jego przetworów sprzedawali również produkty rolne.
- Anastasija Koreń (1908–1967) Mykoła Koreń (1905–1944)
odznaczeni
Anastasija Koreń (1908–1967) Mykoła Koreń (1905–1944)
15 lipca wieczorem do domu Koreniów zapukał szwagier Mykoły. Wraz z nim w progu stanęło czworo dzieci sąsiadów, Adamowiczów: dziewięcioletnia Teresa, pięcioletni Janusz, trzyletnia Stasia oraz półtoraroczny Henio.
- Paraskewa Padlewska
odznaczeni
Paraskewa Padlewska
(1888–1960)„Przy mężu” – urzędowe określenie stosowane wobec kobiet, które nie pracowały zarobkowo, nie jest w stanie oddać zaradności, jaką przejawiała Paraskewa Padlewska.
- Piotr Parfeniuk
odznaczeni
Piotr Parfeniuk
(1904–1993)Przez większość swojego długiego życia używał imienia Piotr, jednak rodzice nazwali go Petro. Jeszcze przed wojną poznał Stasię z polskiej rodziny Czerwinków – swoją przyszłą żonę.
- Sofia Kyc (1890–?) Pawło Kyc (1897–?)
odznaczeni
Sofia Kyc (1890–?) Pawło Kyc (1897–?)
Pawło Kyc postanowił pomóc dwóm rodzinom, które mieszkały w sąsiedztwie. Kamila Ziółkowska wspominała, że kiedy „Zbliżał się wieczór, przyszedł sąsiad Ukrainiec Kyc i mówi, by nie nocować w domu”.
- Jewhenia Bondaruk (1922–ok. 1995) Prokop Bondaruk (1918–2001)
odznaczeni
Jewhenia Bondaruk (1922–ok. 1995) Prokop Bondaruk (1918–2001)
Jewhenia i Prokop Bondarukowie mieszkali niedaleko matki Jewhenii, Oksany Karpiuk. Dali schronienie nie tylko najmłodszym z polskiej rodziny Adamowiczów, ale również rodzicom i babci.
- Sawa Kowtoniuk (1888–ok. 1970) Ustyna Kowtoniuk (1895–ok. 1980)
odznaczeni
Sawa Kowtoniuk (1888–ok. 1970) Ustyna Kowtoniuk (1895–ok. 1980)
Kowtoniukowie ukryli w swoim gospodarstwie kilka rodzin: Sławińskich, Romanowskich, Maciaszków oraz Okólskich.
- Herasym Łukiańczuk
odznaczeni
Herasym Łukiańczuk
(1890–1953)Szedł wolno i dyskretnie mówił do mnie: «Nie ruszaj się stąd, może cię nie zauważą. Wieczorem przyjdę po ciebie. Twój brat jest już u mnie» - wspomina słowa Harasyma uratowana przez niego Leokadia Skowrońska.
Odznaczeni w 2022
- Ilona Andrássy de Csíkszentkirály et Krasznahorka
odznaczeni
Ilona Andrássy de Csíkszentkirály et Krasznahorka
(1917–1990)Po wybuchu II wojny światowej Ilona Andrássy, córka Polki i Węgra, hrabiny Marii Chołoniewskiej i hrabiego Manó Andrássyego, współtworzyła w Budapeszcie z innymi arystokratkami Węgiersko-Polski Komitet Opieki nad Uchodźcami.
- Erzsébet Szápáry (1902-1980) Antal Szápáry (1905-1972)
odznaczeni
Erzsébet Szápáry (1902-1980) Antal Szápáry (1905-1972)
Erzsébet i Antal Szápáry należeli do znanej węgierskiej rodziny arystokratycznej. Ich matką była Polka, Maria Przeździecka. Nie był to fakt bez znaczenia, gdyż od 1939 roku rodzeństwo działało na rzecz polskich uchodźców.
- Julien Bryan
odznaczeni
Julien Bryan
(1899–1974)Od 7 września 1939 roku Julien Bryan, za pomocą kamery i aparatów, dokumentował życie walczącego miasta i brutalność niemieckich ataków, których ofiarami padali warszawiacy.
- Pedro Correia Marques
odznaczeni
Pedro Correia Marques
(1890–1972)Zaczęło się od pisania krótkich notek i sprzątania redakcji miesięcznika „Rosário”. Pod koniec lat 30. XX w. Correia Marques kierował „A Voz” – najchętniej prenumerowanym dziennikiem w Portugalii. Jako uznany dziennikarz odwiedził wówczas m. in. Polskę.
- Trofim Danieluk
odznaczeni
Trofim Danieluk
(1880–1960)„Widząc grożące niebezpieczeństwo, uciekłem i ukryłem się w łodygach rosnących ziemniaków. Życie zawdzięczam Trofimowi Danielukowi, który na pytanie mordujących Ukraińców powiedział, że już trzy dni nie było mnie w domu” – mówił Władysław Zubkiewicz.
- Aristides de Sousa Mendes do Amaral e Abranches
odznaczeni
Aristides de Sousa Mendes do Amaral e Abranches
(1885–1954)W pierwszych miesiącach II wojny światowej Bordeaux w południowej Francji wydawało się bezpiecznym miejscem – na głębokim zapleczu frontu, z dala od granicy III Rzeszy. Sukces ofensywy Wehrmachtu w maju i czerwcu 1940 roku zmienił wszystko.
- César de Sousa Mendes do Amaral e Abranches
odznaczeni
César de Sousa Mendes do Amaral e Abranches
(1885–1955)W latach 30. César de Sousa Mendes był u szczytu kariery dyplomatycznej. Pracował na placówkach w Afryce, Europie, Ameryce i Azji. Przez rok był ministrem spraw zagranicznych Portugalii. We wrześniu 1933 roku został posłem w Warszawie.
- Elna Gistedt-Kiltynowicz
odznaczeni
Elna Gistedt-Kiltynowicz
(1895–1982)Gdy w 1922 roku Elna Gistedt wyszła za mąż za przemysłowca Witolda Kiltynowicza, Polska stała się dla niej drugą ojczyzną. Szwedka przez lata występowała w stołecznych operetkach. Warszawska publiczność ją uwielbiała.
- Rodzina Gorius
odznaczeni
Rodzina Gorius
Eugène Gorius (1873–1953) ● Marie Gorius (1881–1971) ● Léon Humbert (1900–1969) ● Rosalie Eugénie Fogel Gorius (1919–2007) ● Jeanine Humbert Hermann (ur. 1934)
- Peter Fraser (1884-1950) Janet Fraser (1888-1945)
odznaczeni
Peter Fraser (1884-1950) Janet Fraser (1888-1945)
Jesienią 1944 roku u wybrzeży Nowej Zelandii przycumował transportowiec USS General George M. Randall. Do zejścia na ląd szykowało się 733 polskich dzieci, przeważnie sierot, wraz z opiekunami. Ich szlak wiódł z Polski przez Syberię i Iran.
- Fedor Bojmistruk (1905-1978) Kateryna Bojmistruk (1909-2000)
odznaczeni
Fedor Bojmistruk (1905-1978) Kateryna Bojmistruk (1909-2000)
„Płakałam w stodole, a obok mnie leżały trupy. Dwóch martwych chłopców i starszy pan. W jednym ręku miałam kawałeczek chleba, a w drugim – chusteczkę z dwiema literami. Pewnie to były moje inicjały. Jakie? Nie wiem”.
- Ján Klinovský
odznaczeni
Ján Klinovský
(1905–1944)Już jako nastolatek interesował się Polską. Pochodził z Orawy, krainy na pograniczu kultur słowackiej i polskiej. Często odwiedzał Polskę i znał biegle język swoich północnych sąsiadów. Kiedy nasz kraj znalazł się pod okupacją, Klinovský postanowił pomóc.
- Józsefné Margit Károlyi
odznaczeni
Józsefné Margit Károlyi
(1892–1964)Od pierwszych dni II wojny światowej w pomoc polskim uchodźcom na Węgrzech zaangażowało się wiele przedstawicielek węgierskich elit. Jedną z nich była hrabina Józsefné Margit Károlyi.
- Skakalska, Zinaida Samczuk z d. Skakalska Musij Skakalski, Hanna Skakalska, Hanna Skakalska, Zinaida Samczuk z d. Skakalska
odznaczeni
Skakalska, Zinaida Samczuk z d. Skakalska Musij Skakalski, Hanna Skakalska, Hanna Skakalska, Zinaida Samczuk z d. Skakalska
„W 1939 roku przyszli Rosjanie i myśmy czekały na wywóz na Sybir [...]. I w tym wszystkim, w tej biedzie, pomogła nam rodzina państwa Skakalskich – Musija Skakalskiego, którzy byli Ukraińcami".
- Hélène Pionstka z d. Waldmann
odznaczeni
Hélène Pionstka z d. Waldmann
(1921–2009)W 1941 roku w pobliżu gospodarstwa Émile’a i Alice Waldmannów w Ursprung w Alzacji Niemcy utworzyli obóz jeniecki, do którego trafili polscy żołnierze. Polacy mogli opuszczać obóz, aby pomagać w pracach miejscowym rolnikom.
- Paul Super
odznaczeni
Paul Super
(1880–1949)Paul Super w Polsce miał spędzić tylko osiem miesięcy. W 1922 roku razem z rodziną przyjechał do Warszawy, aby z ramienia amerykańskiego Związku Młodzieży Chrześcijańskiej (YMCA) budować struktury organizacji. Trwało to do września 1939 roku.
- Mychajło Susła
odznaczeni
Mychajło Susła
(1901–1970)Podwójne Boże Narodzenia, podwójne Wielkanoce, rzymsko- i greckokatolickie – tak świętowanie w Podkamieniu w Galicji Wschodniej wspominała Irena Próchniak. Wraz z wybuchem wojny relacje polsko-ukraińskie zaczęły się pogarszać.
- Raymond Voegeli
odznaczeni
Raymond Voegeli
(1894–1980)Pomoc potrzebującym była sensem życia księdza Raymonda Voegelego. Przed wojną należał do zakonu kamilianów, którego główną misję stanowiła opieka nad chorymi.
Odznaczeni w 2021
- Petro Bazeluk (1903–1949)
odznaczeni
Petro Bazeluk (1903–1949)
Mykoła Bazeluk mówił, że przed wojną na Wołyniu nie było różnicy, kto jest Ukraińcem, a kto Polakiem. Wszystko zmieniło się w 1943 roku, kiedy to, jak wspominał: „brat poszedł na brata”.
- Maria Bazeluk (1903–1956)
odznaczeni
Maria Bazeluk (1903–1956)
W czasie wojny Maria mieszkała z mężem Petro i trójką dzieci w pobliżu wsi Butejki. Kiedy niemiecka polityka wykorzystująca niechęć Ukraińców do Polaków zaczęła przynosić krwawe żniwo, do Bazeluków dochodziły wieści o masakrach UPA na Wołyniu.
- Ecaterina Olimpia Caradja (1893–1993)
odznaczeni
Ecaterina Olimpia Caradja (1893–1993)
Wydawany w Bukareszcie „Kurier Polski” z 3 grudnia 1939 roku był pełen niepokojących nagłówków: „Atak Sowietów na Finlandię”, „Cierpienia Polski. Rozstrzeliwania i deportacje”. Otuchy dodawał jeden tytuł: „Pod opieką ks. Caragea. Dom dla dzieci i matek”.
- Jenő Etter (1889–1973)
odznaczeni
Jenő Etter (1889–1973)
Burmistrz węgierskiego Ostrzyhomia otrzymał dziesiątki listów napisanych po polsku. O wdzięczności polskich uchodźców świadczyły już same nagłówki: „Kochany Panie Kapitanie!”, „Drogi Panie Doktorze!”. Jenő Etter rozumiał je wszystkie.
- Petro Hrudzewycz
odznaczeni
Petro Hrudzewycz
(1939–2022)Kiedy komunistyczni aparatczycy polecili mu usunąć krzyż z mogiły polskich żołnierzy, odmówił. Choć poniósł dotkliwą karę za swój opór, do dziś uczestniczy w obchodach bitwy zwanej polskimi Termopilami.
- Jan Jelínek (1912–2009)
odznaczeni
Jan Jelínek (1912–2009)
W 1937 roku parafię ewangelicką w wołyńskim Kupiczowie objął Jan Jelínek. Młody pastor szybko zaskarbił sobie sympatię miejscowych Czechów, osiadłych tam od XIX wieku. W kazaniach głosił miłość bliźniego, niezależnie od jego narodowości, wiary i poglądów.
- Anna Jelínková (1918–2009)
odznaczeni
Anna Jelínková (1918–2009)
Anna i Jan Jelínkowie w czasie wojny ocalili ponad 40 osób: żydowskie rodziny Fischerów i Fronków, polską rodzinę Siekierskich, Feliksa Zubkiewicza, którego bliscy zginęli z rąk UPA, a także ukraińską rodzinę Łuciuków.
- Jozef Lach (1905–1993)
odznaczeni
Jozef Lach (1905–1993)
W październikową noc 1939 roku do domu Jozefa i Žofii Lachów w Popradzie na Słowacji zapukało czterech mężczyzn. Przybyli zza górujących nad miastem Tatr, z okupowanej Polski.
- Žofia Lachová (1907–1979)
odznaczeni
Žofia Lachová (1907–1979)
Swoją ofiarnością oraz odwagą Žofia i Jozef Lachowie ocalili wielu Polaków, a obsługiwany przez małżonków szlak przerzutowy do Polski działał niemal do końca wojny.
Odznaczeni w 2019
- Tassybaj Abdikarimow
odznaczeni
Tassybaj Abdikarimow
(1938–2020)Sytuacja Jabłońskich była trudna. Fatalne warunki higieniczne, niedożywienie i ciężka praca w upale przyczyniały się do niezwykle wysokiej śmiertelności wśród mieszkańców. W tych trudnych chwilach z pomocą rodzinie Jabłońskich przyszedł 16-letni Kazach.
- Chaim Yisroel Eiss
odznaczeni
Chaim Yisroel Eiss
(1876–1943)Działał w Grupie Ładosia, która w czasie drugiej wojny światowej zajmowała się organizacją i produkcją nielegalnych paszportów krajów latynoamerykańskich. Przekazywane Żydom dokumenty istotnie zwiększały szansę na przeżycie.
- Anatolij Giergiel (1904—1981)
odznaczeni
Anatolij Giergiel (1904—1981)
Latem 1943 roku, gdy Anatolij Giergiel dowiedział się o planowanym przez oddziały OUN-UPA ataku na Polaków, postanowił ostrzec swojego przyjaciela.
- Zinaida Giergiel z d. Radczuk (1912—1989)
odznaczeni
Zinaida Giergiel z d. Radczuk (1912—1989)
Latem 1943 roku Zinaida Giergiel spodziewając się, że Polacy będą próbowali wrócić do swojego gospodarstwa, dlatego wypatrywała wracających sąsiadów. Dzięki temu mogła ostrzec polską rodzinę, że w ich domu nadal czeka oddział OUN UPA.
- prof. Władysław Konopczyński (1880—1952)
odznaczeni
prof. Władysław Konopczyński (1880—1952)
Po upadku powstania warszawskiego, wśród tłumu ciągnącego z płonącego miasta znajdowała się rodzina polskiego historyka żydowskiego pochodzenia Ludwika Widerszala. Konopczyński udzielił jej schronienia w Młyniku,gdzie przebywała aż do zakończenia wojny.
- dr Juliusz Kühl (1913—1985)
odznaczeni
dr Juliusz Kühl (1913—1985)
Działał w Grupie Ładosia, która w czasie drugiej wojny światowej zajmowała się organizacją i produkcją nielegalnych paszportów krajów latynoamerykańskich. Przekazywane Żydom dokumenty istotnie zwiększały szansę na przeżycie.
- Antoni Nagórka (1901—1977)
odznaczeni
Antoni Nagórka (1901—1977)
Żydzi z Otwocka zostali przesiedleni do utworzonego w mieście getta. Podczas akcji likwidacyjnej z 1942 r. tysiące z nich zostało zamordowanych lub trafiło do obozu zagłady w Treblince. Nagórkowie przyjęli do swojego domu i uratowali pięciu Żydów.
- Władysława Nagórka z d. Lech (1895—1981)
odznaczeni
Władysława Nagórka z d. Lech (1895—1981)
Żydzi z Otwocka zostali przesiedleni do utworzonego w mieście getta. Podczas akcji likwidacyjnej z 1942 r. tysiące z nich zostało zamordowanych lub trafiło do obozu zagłady w Treblince. Nagórkowie przyjęli do swojego domu i uratowali pięciu Żydów.
- Konstanty Rokicki (1899—1958)
odznaczeni
Konstanty Rokicki (1899—1958)
Jako członek Grupy Ładosia samodzielnie wypisał kilka tysięcy blankietów paszportowych Republiki Paragwaju, które — szmuglowane na teren okupowanej Polski — dawały Żydom szansę na uniknięcie Zagłady.
- Stefan Jan Ryniewicz (1903—1988)
odznaczeni
Stefan Jan Ryniewicz (1903—1988)
Był zastępcą Aleksandra Ładosia i członkiem grupy, która wystawiała prześladowanym Żydom nielegalne paszporty krajów latynoamerykańskich. W ramach działań grupy Ryniewicz zapewniał ochronę dyplomatyczną całej akcji.
- Abraham Silberschein (1881—1951)
odznaczeni
Abraham Silberschein (1881—1951)
Należał do grupy Ładosia, która wystawiała europejskim Żydom nielegalne paszporty krajów latynoamerykańskich. W ramach działalności grupy podawał nazwiska i dostarczał zdjęcia osób, na które miały być wystawione paszporty.
- gen. Lóránd Utassy (1897— 1974)
odznaczeni
gen. Lóránd Utassy (1897— 1974)
Kiedy Niemcy rozpoczęły okupację Węgier Utassy kategorycznie odmówił Gestapo wstępu do obozów internowania i wydania polskich żołnierzy.
- Ołeksandra Wasiejko z d. Łukaszko (ur. 1946)
odznaczeni
Ołeksandra Wasiejko z d. Łukaszko (ur. 1946)
Latem 1943 roku na Wołyniu doszło do zorganizowanej akcji czystek etnicznych. Od tamtego momentu minęło przeszło siedemdziesiąt lat, a przez cały ten czas Ołeksandra Wasiejko pamiętała o zamordowanych, zanosząc tam kwiaty i modląc się za zmarłych.
- Aleksander Ładoś (1891-1963)
odznaczeni
Aleksander Ładoś (1891-1963)
Lider grupy, która w czasie drugiej wojny światowej zajmowała się organizacją i produkcją nielegalnych paszportów krajów latynoamerykańskich. Przekazywane Żydom dokumenty istotnie zwiększały szansę na przeżycie.
