Ján Klinovský - Instytut Pileckiego
Już jako nastolatek interesował się Polską. Pochodził z Orawy, krainy na pograniczu kultur słowackiej i polskiej. Często odwiedzał Polskę i znał biegle język swoich północnych sąsiadów. Kiedy nasz kraj znalazł się pod okupacją, Klinovský postanowił pomóc.
W 1939 roku zajmował prestiżowe stanowisko prezesa słowackiej spółki zbożowej – głównego eksportera zbóż z tego kraju. Choć należał do establishmentu zależnej od III Rzeszy Republiki Słowackiej, sprzeciwiał się współpracy z Niemcami. Już na początku wojny wykorzystał swoją pozycję do zwolnienia aresztowanych na Słowacji Polaków.
Szybko nawiązał kontakty z tworzącą się polską konspiracją w Polsce i Europie Środkowej. Podczas podróży służbowych do Szwajcarii przewoził pocztę warszawskiej Delegatury Rządu na Kraj do Poselstwa RP w Bernie, skąd drogą dyplomatyczną poseł Aleksander Ładoś przesyłał ją do Londynu.
Z kolei z Budapesztu odbierał korespondencję tamtejszej komórki polskiego
podziemia i przewoził ją do Bratysławy. Jego działania zwróciły uwagę Niemców, którzy zastanawiali się, czy nie rozpocząć jego obserwacji
ze względu na podejrzane spotkania podczas zagranicznych delegacji.
Mimo stałego zagrożenia denuncjacją Klinovský działał nie tylko jako kurier. Współorganizował przerzuty obywateli polskich przez Słowację na Węgry, przekazywał polskiej konspiracji pieniądze z kierowanej przez siebie spółki, pomagał Polakom w uzyskaniu słowackich dokumentów. W marcu 1944 roku, po zajęciu Węgier przez Niemców, Klinovský uczestniczył w ewakuacji członków AK z Budapesztu. Dzięki temu do Bratysławy trafił m.in. późniejszy historyk Wacław Felczak.
Współpracę Klinovskiego z Polakami przerwał wybuch słowackiego powstania narodowego. Przyłączył się on do antyniemieckiego zrywu
i wyjechał na tereny kontrolowane przez powstańców. Zginął tragicznie
17 września 1944 roku w Hájnikach z rąk bandytów podających się za
partyzantów.
Zaangażowanie Klinovskiego w sprawy polskie tak wspominał jego
współpracownik Pavol Čarnogurský: „staliśmy niezmiennie na stanowisku
wypracowanym w początkach wojny: wolność Słowaków i Polaków jest
pojęciem identycznym historycznie. Walczyliśmy za wolność naszą i waszą!”.
Ján Klinovský oddał do dyspozycji Polaków środki finansowe, służbę kurierską z Budapesztu do Szwajcarii oraz umożliwiał
przechodzenie i kontaktowanie się członków ruchu oporu w kraju i za granicą przez terytorium Słowacji.
Zobacz także
- Trofim Danieluk
odznaczeni
Trofim Danieluk
(1880–1960)„Widząc grożące niebezpieczeństwo, uciekłem i ukryłem się w łodygach rosnących ziemniaków. Życie zawdzięczam Trofimowi Danielukowi, który na pytanie mordujących Ukraińców powiedział, że już trzy dni nie było mnie w domu” – mówił Władysław Zubkiewicz.
- Elna Gistedt-Kiltynowicz
odznaczeni
Elna Gistedt-Kiltynowicz
(1895–1982)Gdy w 1922 roku Elna Gistedt wyszła za mąż za przemysłowca Witolda Kiltynowicza, Polska stała się dla niej drugą ojczyzną. Szwedka przez lata występowała w stołecznych operetkach. Warszawska publiczność ją uwielbiała.
- Chaim Yisroel Eiss
odznaczeni
Chaim Yisroel Eiss
(1876–1943)Działał w Grupie Ładosia, która w czasie drugiej wojny światowej zajmowała się organizacją i produkcją nielegalnych paszportów krajów latynoamerykańskich. Przekazywane Żydom dokumenty istotnie zwiększały szansę na przeżycie.