Nagroda Pileckiego - Instytut Pileckiego
Międzynarodowa Nagroda im. Witolda Pileckiego
IDEA
Witold Pilecki jako patron nagrody literackiej – to myśl daleka od oczywistości. A jednak rotmistrz był nie tylko żołnierzem, konspiratorem, bohaterem, człowiekiem czynu. Jego słynne raporty z Auschwitz-Birkenau dostarczają informacji o sytuacji w obozie, a zarazem – pisane żywym językiem – zawierają jej dogłębną analizę i proponują szerszą humanistyczną refleksję. Zdają relację z konkretnych wydarzeń – zbrodni, których podczas II wojny światowej dokonali Niemcy w okupowanej Polsce. Są jednocześnie świadectwem całej epoki.
Przyznając Międzynarodową Nagrodę im. Witolda Pileckiego, podkreślamy rolę uniwersalnego przesłania, które płynie z doświadczenia dwóch totalitaryzmów w XX wieku. Stawiamy na twórczość pisarską, która podtrzymuje wiarę w fundamentalne wartości: godność człowieka, dążenie do prawdy, gotowość do poświęceń, solidarność z prześladowanymi. Honorujemy oryginalne osiągnięcia naukowe, doceniamy także sztukę reportażu w najlepszym wydaniu. Interesują nas książki, za sprawą których pogłębiona refleksja trafia do szerokiego kręgu czytelników.
Nagroda ma charakter międzynarodowy. We wszystkich kategoriach są nagradzane książki, które ukazały się w językach polskim lub angielskim.
PARTNER
Partnerem nagrody jest Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu.
CZWARTA EDYCJA NAGRODY PILECKIEGO (2024)
W 2024 r. kapituła przyznała nagrody w trzech kategoriach: naukowa książka historyczna, reportaż historyczny oraz nagroda specjalna, która od 2022 r. przyznawana jest za książkę na temat trwającej od 2014 roku agresji Rosji na Ukrainę lub trwających od 2020 roku protestów na Białorusi i związanych z nimi represji.
Nazwiska laureatów czwartej edycji Nagrody poznaliśmy podczas gali, która miała miejsce 18 października w Reducie Banku Polskiego w Warszawie.
W 2024 r. patronat honorowy nad galą wręczenia Nagrody Pileckiego objęła Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego Hanna Wróblewska.
W kategorii „Naukowa książka historyczna” (monografia lub synteza na temat polskiego doświadczenia konfrontacji z dwoma totalitaryzmami w XX wieku) bezkonkurencyjna okazała się publikacja Grzegorza Hryciuka, profesora Uniwersytetu Wrocławskiego. Książka Przesiedleńcy. Wielka epopeja Polaków 1944–1946 przybliża temat przymusowych przesiedleń z Kresów na Ziemie Zachodnie, które rozpoczęły się u schyłku II wojny światowej, obejmując aż 800 tysięcy Polaków. Grzegorz Hryciuk ukazał dramat ludzi zmuszonych do opuszczenia swojej małej ojczyzny i wyruszenia w nieznane – do obcego miejsca, które po wielotygodniowej podróży w bydlęcych wagonach miało stać się ich nowym domem. Książka jest analizą istotnego, choć często otoczonego błędnymi przekonaniami, rozdziału historii Europy Środkowo-Wschodniej, a jednocześnie uniwersalną opowieścią o stracie i budowaniu swojego życia na nowo.
W tej kategorii kapituła przyznała dwa wyróżnienia, które otrzymali: Łukasz Dryblak za książkę Szermierze wolności i zakładnicy imperium oraz Katarzyna Nowak, autorka Kingdom of Barracks. Polish Displaced Persons in Allied-Occupied Germany and Austria.
W kategorii „Reportaż historyczny” kapituła wyłoniła jedną laureatkę (nie przyznano wyróżnień). Zwyciężyła Kalina Błażejowska, dziennikarka i publicystka związana z „Tygodnikiem Powszechnym”. Nagrodzona książka Bezduszni. Zapomniana zagłada chorych opowiada o losie niepełnosprawnych dzieci, chorych psychicznie dorosłych i wymagających stałej opieki osób starszych, których niemieccy lekarze uznali za „niewartych życia” – tytułowych „bezdusznych”. Autorka ukazuje tragiczne losy ofiar nazistowskiego programu „eutanazji”, przybliżając historię trzech placówek: dziecięcej kliniki psychiatrycznej w Lublińcu, szpitala psychiatrycznego w Gostyninie oraz domu opieki w Śremie. Książka Kaliny Błażejowskiej, oparta na nieznanych wcześniej dokumentach, relacjach świadków i rodzin ofiar, przywraca pamięć o tej zapomnianej zagładzie.
Laureatem „Nagrody specjalnej” (książka na temat trwającej od 2014 r. agresji Rosji na Ukrainę lub trwających od 2020 r. protestów na Białorusi i związanych z nimi represji) został Christopher Miller, korespondent „Financial Times” na Ukrainie. Relacjonował on m.in. protesty na Euromajdanie, aneksję Krymu oraz inwazję wojsk rosyjskich na Ukrainę, czego pokłosiem jest The War Came To Us: Life and Death in Ukraine. W książce opartej na osobistych przeżyciach, pełnych dynamiki relacjach z frontu oraz wywiadach z wyjątkowymi bohaterami, dziennikarz uwzględnił najważniejsze wydarzenia z najnowszej historii Ukrainy, w tym genezę trwającego konfliktu zbrojnego. Rozległa, zróżnicowana, zbuntowana i pełna nadziei – taki obraz Ukrainy wyłania się z książki Christophera Millera, którego styl w równej mierze charakteryzuje duża przenikliwość, jak i wrażliwość.
Wyróżnienie w tej kategorii zdobyła Ołena Stiażkina. Powieściopisarka i badaczka związana z Narodową Akademią Nauk Ukrainy w książce Ukraine, War, Love: A Donetsk Diary udokumentowała kilka miesięcy rosyjskiej okupacji Doniecka, łącząc osobiste doświadczenia z szerszym kontekstem wydarzeń. Swój dziennik rozpoczyna refleksją o pierwszych prorosyjskich demonstracjach (2 marca 2014 roku), a kończy wpisem o ataku sił rosyjskich na konwój ukraińskich uchodźców (18 sierpnia 2014 roku). Choć opisywane wydarzenia wywołują emocje, takie jak gniew, oburzenie czy smutek, autorka nie stroni również od humoru. Książka Ołeny Stiażkiny to nie tylko poruszające świadectwo rosyjskiej okupacji, ale i hołd złożony ukochanemu krajowi, miastu i jego mieszkańcom.
Serdecznie gratulujemy wszystkim laureatom, wyróżnionym oraz finalistom tegorocznej edycji Nagrody im. Witolda Pileckiego!
KAPITUŁA NAGRODY (2024)
dr Łukasz Adamski – historyk i politolog, specjalizujący się w historii krajów Europy Wschodniej oraz w analizie ich bieżącej sytuacji politycznej. Zastępca dyrektora Centrum Mieroszewskiego. W 2014 roku sprawozdawca Specjalnej Misji Obserwacyjnej OBWE na Ukrainie. Autor m.in. książki Nacjonalista postępowy. Mychajło Hruszewski i jego poglądy na Polskę i Polaków (2011).
prof. Richard Butterwick-Pawlikowski – historyk, znawca dziejów I Rzeczypospolitej. Wykładowca University College London oraz profesor wizytujący w Centrum Europejskim w Natolinie. Autor m.in. książek: Światło i płomień. Odrodzenie i zniszczenie Rzeczypospolitej (1733–1795) (2022) oraz Polska rewolucja a Kościół katolicki, 1788–1792 (2012).
prof. Marek Cichocki – politolog i filozof, specjalista od stosunków polsko-niemieckich oraz integracji europejskiej. Wykładowca Collegium Civitas. Autor m.in. książek Walka o świat (2022) oraz Północ i Południe. Teksty o polskiej kulturze i historii (2018). Laureat m.in. Nagrody Literackiej im. Józefa Mackiewicza.
dr Piotr Cywiński – historyk, dyrektor Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau oraz przewodniczący Rady Muzeum – Miejsca Pamięci KL Plaszow. Autor m.in. książek Auschwitz. Monografia człowieka (2022) oraz Marsz śmierci w pamięci ewakuowanych więźniów Auschwitz (2016).
Jack Fairweather – dziennikarz, pisarz i korespondent wojenny. Autor m.in. książek Ochotnik. Prawdziwa historia tajnej misji Witolda Pileckiego (2020) oraz The Good War: Why We Couldn’t Win the War or the Peace in Afghanistan (2014). Zdobywca Costa Book of the Year Award.
prof. Patrycja Grzebyk – prawnik i politolog specjalizująca się w międzynarodowym prawie karnym. Wykładowczyni Uniwersytetu Warszawskiego. Autorka m.in. książek Cele osobowe i rzeczowe w konfliktach zbrojnych w świetle prawa międzynarodowego (2018) oraz Criminal Responsibility for the Crime of Aggression (2013). Zdobywczyni Nagrody im. Manfreda Lachsa za najlepszą monografię z zakresu prawa międzynarodowego.
dr Wojciech Kozłowski – historyk, doktor nauk humanistycznych, od kwietnia 2024 p.o. dyrektora Instytutu Solidarności i Męstwa im. Witolda Pileckiego.
prof. Marek Kornat – badacz polskiej myśli politycznej XIX i XX wieku, sowietolog. Kierownik Pracowni Dziejów Dyplomacji i Systemów Totalitarnych PAN oraz wykładowca Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego. Autor m.in. Niższość cywilizacyjna wrogiego narodu. Niemieckie dyskursy o Polsce i Polakach 1919–1945 (2020) oraz Józef Beck. Biografia (2020, współautor M. Wołos). Laureat m.in. Nagrody im. Jerzego Giedroycia.
Krzysztof Kosior – przedstawiciel rodziny patrona nagrody, prawnuk Witolda Pileckiego. Uczestnik licznych akcji społecznych oraz edukacyjnych, w szczególności skierowanych do młodzieży.
dr Wojciech Stanisławski – historyk, specjalista w dziedzinie historii Związku Sowieckiego, Europy Środkowej oraz zachodnich Bałkanów. Publikował m.in. w „Aspen Review”, „Nowej Europie Wschodniej”, „Nowych Książkach” i „Rzeczpospolitej”.
prof. Claudia Weber – historyk specjalizująca się w historii II wojny światowej. Wykładowczyni Uniwersytetu Europejskiego Viadrina we Frankfurcie nad Odrą. Autorka m.in. Der Pakt. Stalin, Hitler und die Geschichte einer mörderischen Allianz 1939–1941 (2019) oraz Krieg der Täter. Die Massenerschießungen von Katyń (2015).
NAGRODY
W 2024 r. autorzy najlepszych książek w każdej z kategorii otrzymali nagrodę w wysokości 40 tys. zł oraz okolicznościową statuetkę. Autorzy książek wyróżnionych otrzymali nagrodę w wysokości 15 tys. zł.
Gala Nagrody Pileckiego 2024.
Gala Nagrody Pileckiego 2023.
Gala Nagrody Pileckiego 2022.
Gala Nagrody Pileckiego 2021.