Znamy laureatów czwartej edycji Nagrody Pileckiego! - Instytut Pileckiego
Znamy laureatów czwartej edycji Nagrody Pileckiego!
Grzegorz Hryciuk, Kalina Błażejowska i Christopher Miller to zwycięzcy tegorocznej edycji konkursu. Kapituła Nagrody podczas uroczystej gali ogłosiła również trzy wyróżnienia.
Instytut Pileckiego razem z partnerem, Państwowym Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu, już po raz czwarty przyznał Międzynarodową Nagrodę im. Witolda Pileckiego. Otrzymali ją autorzy najlepszych książek naukowych i reporterskich dotyczących polskiego doświadczenia dwóch totalitaryzmów, które ukazały się w 2023 roku. Ponadto, w obliczu dramatycznych wydarzeń rozgrywających się za wschodnią granicą Polski, o nagrodę specjalną rywalizowały książki na temat trwającej od 2014 roku agresji Rosji na Ukrainę lub ilustrujące protesty w Białorusi po sfałszowanych wyborach prezydenckich w 2020 roku.
Do finału konkursu kapituła zakwalifikowała 13 tytułów. Jak podkreśla Hanna Wróblewska, minister kultury i dziedzictwa narodowego, która objęła honorowy patronat nad wydarzeniem:
Wśród nominowanych książek znalazły się pozycje ukazujące skrajne doświadczenia Polaków przesiedlanych w konsekwencji II wojny światowej z ziem wschodnich II Rzeczypospolitej przez sowieckich okupantów oraz historie tzw. dipisów, zwolnionych po wojnie z obozów koncentracyjnych w Niemczech i Austrii. Zauważono też publikacje twórczo podejmujące temat zagłady polskich Żydów, ale także zbrodni niemieckich na osobach z zaburzeniami psychicznymi w okupowanej Polsce czy zbrodni komunistycznych (…). Dziękuję Instytutowi Pileckiego za organizację nagrody i uważność na poszerzanie rozumienia świata, w którym żyjemy.
Nazwiska laureatów poznaliśmy podczas gali Nagrody im. Witolda Pileckiego, która miała miejsce 18 października w Reducie Banku Polskiego w Warszawie.
W kategorii „Naukowa książka historyczna” (monografia lub synteza na temat polskiego doświadczenia konfrontacji z dwoma totalitaryzmami w XX wieku) bezkonkurencyjna okazała się publikacja Grzegorza Hryciuka, profesora Uniwersytetu Wrocławskiego. Książka Przesiedleńcy. Wielka epopeja Polaków 1944–1946 przybliża temat przymusowych przesiedleń z Kresów na Ziemie Zachodnie, które rozpoczęły się u schyłku II wojny światowej, obejmując aż 800 tysięcy Polaków. Grzegorz Hryciuk ukazał dramat ludzi zmuszonych do opuszczenia swojej małej ojczyzny i wyruszenia w nieznane – do obcego miejsca, które po wielotygodniowej podróży w bydlęcych wagonach miało stać się ich nowym domem. Książka jest analizą istotnego, choć często otoczonego błędnymi przekonaniami, rozdziału historii Europy Środkowo-Wschodniej, a jednocześnie uniwersalną opowieścią o stracie i budowaniu swojego życia na nowo.


W tej kategorii kapituła przyznała dwa wyróżnienia, które otrzymali: Łukasz Dryblak za książkę Szermierze wolności i zakładnicy imperium oraz Katarzyna Nowak, autorka Kingdom of Barracks. Polish Displaced Persons in Allied-Occupied Germany and Austria.
Łukasz Dryblak jest historykiem, pracownikiem Instytutu Historii Polskiej Akademii Nauk. W wyróżnionej książce skupił się na tematach, które interesowały polskie i rosyjskie środowiska emigracyjne, począwszy od wybuchu II wojny światowej, po odwilż październikową. Publicyści z obu kręgów koncentrowali się między innymi na wymianie opinii na temat polityki ZSRS czy stosunku do narodów pozostających w sowieckiej strefie wpływów. Łukasz Dryblak prześledził ten dialog, biorąc pod uwagę aspekty międzynarodowe oraz ideowe, takie jak znaczenie rządu polskiego na uchodźstwie czy ówczesne trendy polityczne. Autor przedstawił również sytuację innych emigrantów z Europy Środkowo-Wschodniej, zwłaszcza Ukraińców, stanowiącą odniesienie dla politycznych koncepcji obu narodów.
Katarzyna Nowak, badaczka związana z Uniwersytetem Środkowoeuropejskim w Wiedniu, w swojej książce opisała codzienność Polaków przebywających w obozach dla uchodźców, które powstały po II wojnie światowej. W oczach aliantów i polskich elit miejsca te służyły „ponownemu ucywilizowaniu”, jednak rzeczywistość wyglądała zgoła inaczej: uchodźcy dzielili pełne robactwa baraki z ludźmi wywodzącymi się z różnych środowisk i klas społecznych. Katarzyna Nowak bada, jak doświadczenia polskich dipisów kształtowały ich tożsamość kulturową i narodową, co może posłużyć za punkt odniesienia dla sytuacji ofiar współczesnych wojen oraz związanych z nimi migracji.
W kategorii „Reportaż historyczny” kapituła wyłoniła jedną laureatkę (nie przyznano wyróżnień). Zwyciężyła Kalina Błażejowska, dziennikarka i publicystka związana z „Tygodnikiem Powszechnym”. Nagrodzona książka Bezduszni. Zapomniana zagłada chorych opowiada o losie niepełnosprawnych dzieci, chorych psychicznie dorosłych i wymagających stałej opieki osób starszych, których niemieccy lekarze uznali za „niewartych życia” – tytułowych „bezdusznych”. Autorka ukazuje tragiczne losy ofiar nazistowskiego programu „eutanazji”, przybliżając historię trzech placówek: dziecięcej kliniki psychiatrycznej w Lublińcu, szpitala psychiatrycznego w Gostyninie oraz domu opieki w Śremie. Książka Kaliny Błażejowskiej, oparta na nieznanych wcześniej dokumentach, relacjach świadków i rodzin ofiar, przywraca pamięć o tej zapomnianej zagładzie.


Laureatem „Nagrody specjalnej” (książka na temat trwającej od 2014 r. agresji Rosji na Ukrainę lub trwających od 2020 r. protestów na Białorusi i związanych z nimi represji) został Christopher Miller, korespondent „Financial Times” na Ukrainie. Relacjonował on m.in. protesty na Euromajdanie, aneksję Krymu oraz inwazję wojsk rosyjskich na Ukrainę, czego pokłosiem jest The War Came To Us: Life and Death in Ukraine. W książce opartej na osobistych przeżyciach, pełnych dynamiki relacjach z frontu oraz wywiadach z wyjątkowymi bohaterami, dziennikarz uwzględnił najważniejsze wydarzenia z najnowszej historii Ukrainy, w tym genezę trwającego konfliktu zbrojnego. Rozległa, zróżnicowana, zbuntowana i pełna nadziei – taki obraz Ukrainy wyłania się z książki Christophera Millera, którego styl w równej mierze charakteryzuje duża przenikliwość, jak i wrażliwość.


Wyróżnienie w tej kategorii zdobyła Ołena Stiażkina. Powieściopisarka i badaczka związana z Narodową Akademią Nauk Ukrainy w książce Ukraine, War, Love: A Donetsk Diary udokumentowała kilka miesięcy rosyjskiej okupacji Doniecka, łącząc osobiste doświadczenia z szerszym kontekstem wydarzeń. Swój dziennik rozpoczyna refleksją o pierwszych prorosyjskich demonstracjach (2 marca 2014 roku), a kończy wpisem o ataku sił rosyjskich na konwój ukraińskich uchodźców (18 sierpnia 2014 roku). Choć opisywane wydarzenia wywołują emocje, takie jak gniew, oburzenie czy smutek, autorka nie stroni również od humoru. Książka Ołeny Stiażkiny to nie tylko poruszające świadectwo rosyjskiej okupacji, ale i hołd złożony ukochanemu krajowi, miastu i jego mieszkańcom.
Serdecznie gratulujemy wszystkim laureatom, wyróżnionym oraz finalistom tegorocznej edycji Nagrody im. Witolda Pileckiego!

Zobacz także
- Podziękowania dla Pani Marii
Aktualności
Podziękowania dla Pani Marii
30 czerwca 2025 r. Pani Maria Moryc, nasza Główna Księgowa, zakończyła 8-letni okres pracy w Instytucie Pileckiego.
- Utracone dziedzictwo. Losy polskich dóbr kultury w czasie II wojny światowej
Aktualności
Utracone dziedzictwo. Losy polskich dóbr kultury w czasie II wojny światowej
Kwestia losów dóbr kultury podczas II wojny światowej, stanowiąc problem w skali międzynarodowej, dotyczy szczególnie Polski, podzielonej już we wrześniu 1939 roku na dwie strefy okupacyjne administrowane przez Trzecią Rzeszę i Związek Radziecki.
- Prezentacja raportu Centrum Lemkina dokumentującego rosyjskie zbrodnie na dzieciach
Aktualności
Prezentacja raportu Centrum Lemkina dokumentującego rosyjskie zbrodnie na dzieciach
26 czerwca 2025 r. zaprezentowaliśmy raport „Skradzione dzieciństwo. Zbrodnie przeciwko dzieciom popełnione przez wojska rosyjskie”, dokumentujący relacje świadków rosyjskich zbrodni na dzieciach.
- Konferencja "Formy zaangażowania kobiet w systemach autorytarnych i totalitarnych XX wieku – Polska na europejskim tle porównawczym (1919-1989)" | CALL FOR PAPERS
Aktualności
Konferencja "Formy zaangażowania kobiet w systemach autorytarnych i totalitarnych XX wieku – Polska na europejskim tle porównawczym (1919-1989)" | CALL FOR PAPERS
Zapraszamy do udziału w ogólnopolskiej konferencji naukowej organizowanej przez Instytutu Pileckiego na temat form zaangażowania kobiet w systemach autorytarnych i totalitarnych XX wieku.
- CALL FOR PAPERS: The 80th Anniversary of the Nuremberg Trial
Aktualności
CALL FOR PAPERS: The 80th Anniversary of the Nuremberg Trial
Zapraszamy do udziału w konferencji "Unknown Legacies of the Nuremberg Trial: Regional Approaches and Perspectives in East Central Europe".
- Raport „Skradzione dzieciństwo. Zbrodnie przeciwko dzieciom popełnione przez wojska rosyjskie” | Centrum Lemkina
Aktualności
Raport „Skradzione dzieciństwo. Zbrodnie przeciwko dzieciom popełnione przez wojska rosyjskie” | Centrum Lemkina
Raport zawiera świadectwa ponad 100 obywateli Ukrainy, w tym 12 dzieci, którzy ucierpieli lub byli świadkami zbrodni przeciwko dzieciom na różnych etapach działań wojennych i okupacyjnych podczas rosyjskiej agresji przeciwko Ukrainie w latach 2014-2023.
- Głosowanie w plebiscycie Wydarzenie Historyczne Roku 2024 | Akcja "Nigdy więcej!" nominowana do konkursu!
Aktualności
Głosowanie w plebiscycie Wydarzenie Historyczne Roku 2024 | Akcja "Nigdy więcej!" nominowana do konkursu!
Ruszyło głosowanie w 18. edycji Plebiscytu Wydarzenie Historyczne Roku. Wśród nominowanych inicjatywa „Nigdy więcej!” obejmująca wydarzenia upamiętniające 85. rocznicę wybuchu II wojny światowej, organizowana przez Instytut Pileckiego.
- Wilno | Pokaz filmu Grzegorza Czerniaka „Romuald Twardowski – kompozytor w zwierciadle muzyki”
Aktualności
Wilno | Pokaz filmu Grzegorza Czerniaka „Romuald Twardowski – kompozytor w zwierciadle muzyki”
5 czerwca 2025 r. w Ambasadzie Polskiej w Wilnie, z inicjatywy Instytutu Polskiego odbył się pokaz filmu „Romuald Twardowski – kompozytor w zwierciadle muzyki”, którego współautorem jest Grzegorza Czerniak, pracownik Instytutu Pileckiego.
- Upamiętnienie polskich ofiar II wojny światowej w Berlinie
Aktualności
Upamiętnienie polskich ofiar II wojny światowej w Berlinie
Upamiętnienie polskich ofiar II wojny światowej w Berlinie
- Rozmowy z władzami samorządu Rapperswil w Szwajcarii przyspieszyły
Aktualności
Rozmowy z władzami samorządu Rapperswil w Szwajcarii przyspieszyły
Rozmowy z władzami samorządu Rapperswil w Szwajcarii przyspieszyły
- Forum Polsko-Niemieckie 2025 | Dyskusja w berlińskim oddziale Instytutu Pileckiego
Aktualności
Forum Polsko-Niemieckie 2025 | Dyskusja w berlińskim oddziale Instytutu Pileckiego
„Wspólnota na trudne czasy” – pod takim tytułem, po siedmioletniej przerwie, powróciło Forum Polsko-Niemieckie.
- Dołącz do zespołu Ośrodka Badań nad Totalitaryzmami!
Aktualności
Dołącz do zespołu Ośrodka Badań nad Totalitaryzmami!
Ośrodek Badań nad Totalitaryzmami ogłosił konkursy na stanowiska w dziedzinie nauk humanistycznych. Poszukiwani są profesorowie lub profesorki, adiunkci oraz chętni na stanowiska asystenta.