Międzynarodowe Nagrody im. Witolda Pileckiego wręczone. Bilewicz, Marat i Eristavi laureatami V edycji konkursu - Instytut Pileckiego

Podczas gali w czwartek 11 grudnia 2025 r. w auli Instytutu Pileckiego wręczono Międzynarodowe Nagrody im. Witolda Pileckiego. To prestiżowe wyróżnienie przyznane zostało w trzech kategoriach.

Nagrodę za naukową książkę historyczną otrzymał Traumaland Michała Bilewicza, w kategorii reportaż historyczny: biografia Bratny. Hamlet rozstrzelany Emila Marata, a Nagrodę Specjalną: Russian Colonialism 101. How to Occupy a Neighbor and Get Away with It. An Illustrated Guide ukraińskiego dziennikarza Maksyma Eristaviego.

Spośród 60 książek zgłoszonych do konkursu międzynarodowa Kapituła, powołana przez Instytut Pileckiego, nominowała 12 publikacji, z których ostatecznie wybrano trzech Laureatów oraz dwa Wyróżnienia. Laureaci oraz wyróżnieni autorzy otrzymali okolicznościowe statuetki oraz nagrody pieniężne. Gala Nagrody objęta została honorowym patronatem Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

– Międzynarodowa Nagroda im. Witolda Pileckiego to oczywiście nominacje, nagrody i wyróżnienia dla najlepszych autorów i ich najlepszych książek. Ale chociaż w centrum uwagi są laureaci, szczególnie dziś, podczas tej Gali - ta Nagroda jest nie tylko dla nich – powiedział w swoim przemówieniu Karol Madaj, p.o. dyrektora Instytutu Pileckiego.  – Nagroda Pileckiego to także okazja do zaprezentowania wszystkim Państwu najbardziej wartościowych książek historycznych opublikowanych w ubiegłym roku. Dlatego że wartość dobrej książki jest nie do przecenienia. Szczególnie w dzisiejszych czasach pośpiechu, pogoni za sensacją, fake newsów, brainrotów, szumu informacyjnego i dezinformacyjnego – książka jest potrzebna jako nośnik sprawdzonej wiedzy. Dlatego tym bardziej doceniamy publikacje, które są rzetelne i wiarygodne. Proszę na wszystkie te książki zwrócić uwagę, proszę je odnotować w Państwa pamięci, a najlepiej – poszukać ich potem w księgarni czy bibliotece i prostu je przeczytać. – podkreślił dyrektor Karol Madaj.

Międzynarodowa Nagroda im. Witolda Pileckiego przyznawana jest od 2021 roku w partnerstwie z Państwowym Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu. W skład jej Kapituły, obok przedstawicieli obu instytucji i reprezentanta Rodziny Pileckich, wchodzą historycy i publicyści polscy oraz zagraniczni.

W 5. edycji Nagrodę otrzymali autorzy najlepszych książek naukowych oraz reportaży historycznych, które ukazały się w 2024 roku i dotykają tematu doświadczenia krajów Europy Środkowo-Wschodniej konfrontacji z totalitaryzmami w XX wieku, ze szczególnym uwzględnieniem Polski. Wręczona została także Nagroda Specjalna, przyznana dzięki wsparciu finansowemu prywatnego fundatora.

Laureaci Międzynarodowej Nagrody im. Witolda Pileckiego 2025

Kategoria – Naukowa książka historyczna

– najlepsza monografia lub synteza na temat doświadczenia krajów Europy Środkowo-Wschodniej konfrontacji z totalitaryzmami w XX. wieku, ze szczególnym uwzględnieniem Polski.

Nagroda główna

• Michał Bilewicz, Traumaland. Polacy w cieniu przeszłości, Wydawnictwo MANDO/Wydawnictwo WAM

– Czytając Traumaland odbiorca przyjmuje wyzwanie zanurzenia się w pandemonium stosunku

Polaków do własnej przeszłości — powiedział w laudacji prof. Pierre-Frédéric Weber, członek Kapituły — Jest to książka napisana z dystansem, ale i z empatią. Nieraz z bolesną rzetelnością odkrywa, analizuje, rozdrapuje polskie rany, lecz tylko po to, żeby je oczyścić — z mitów, propagandy lub skrótów myślowych. Ponieważ tylko wtedy będą mogły się zagoić. — dodał Pierre-Frédéric Weber.  — Zapewne byłaby to przesada, gdyby się uważało Traumaland za swego rodzaju zbiorową psychoanalizę polskiej duszy. Niemniej jednak zawiera ona w sobie dużo tej wiedzy, której potrzeba, by do traum XX wieku podchodzić w sposób świadomy i dojrzały.

W swojej książce Michał Bilewicz wyjaśnia, jak trudna historia i zbiorowa trauma wpływają na sposób myślenia współczesnych Polaków, oraz wskazuje wzorce zachowań, które „odziedziczyliśmy” po naszych przodkach.

Dr hab. Michał Bilewicz, prof. UW, kieruje Centrum Badań nad Uprzedzeniami na Wydziale Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego. Jego zainteresowania badawcze obejmują psychologiczne mechanizmy pojednania, pamięć zbiorową, traumę oraz uprzedzenia.

Wyróżnienie:

• Tomasz Ceran, Zbrodnia pomorska 1939. Początek ludobójstwa niemieckiego w okupowanej Polsce, Instytut Pamięci Narodowej

Książka opisuje eksterminację polskiej i żydowskiej ludności cywilnej, do której doszło na Pomorzu w pierwszych miesiącach okupacji niemieckiej. Autor, na podstawie m.in. niewykorzystywanych wcześniej materiałów z Centrali Badań Zbrodni Narodowosocjalistycznych w Ludwigsburgu, analizuje przyczyny, przebieg i skutki zbrodni, nawiązując do koncepcji genocydu opracowanej przez Rafała Lemkina.

Dr hab. Tomasz Ceran jest pracownikiem Delegatury IPN w Bydgoszczy. W swoich badaniach koncentruje się na historii idei, teorii totalitaryzmu, studiach nad ludobójstwem oraz na niemieckiej okupacji Pomorza Gdańskiego i Kujaw.

Kategoria – Reportaż historyczny

– książka, która oferuje czytelnikowi wciągającą opowieść o doświadczeniu krajów Europy Środkowo-Wschodniej w konfrontacji z totalitaryzmami XX wieku, ze szczególnym uwzględnieniem Polski. Oprócz reportaży historycznych w tej kategorii mogą zostać zgłoszone biografie oraz wspomnienia i relacje świadków historii.

Nagroda główna

• Emil Marat, Bratny. Hamlet rozstrzelany, Wydawnictwo Czarne

– Pisząc nagradzaną dziś książkę laureat korzystał z gromadzonego od lat kapitału. Jest doświadczonym, uznanym, wielokrotnie nagradzanym reporterem i pisarzem. Jego twórczość od lat krążyła wokół postaci Bratnego – mówi w laudacji Aneta Prymaka-Oniszk, członkini Kapituły. – Można więc powiedzieć, że książka „Bratny, Hamlet rozstrzelany” powstawała od dawna, pewnie zanim sam Emil Marat to sobie uświadomił. To jest właśnie ta magia, która ciężką, wieloletnią pracę, konsekwencję i doświadczenie, także to ludzkie, życiowe, łączy z pasją z czasów młodzieńczych i pomaga zamienić to wszystko we wspaniałe książki – podkreśliła Aneta Prymaka-Oniszk.

Autor powieści Kolumbowie. Rocznik 20, która przez lata kształtowała obraz powstania warszawskiego w świadomości Polaków, w pełni zasłużył na przydomek „polskiego Hemingwaya”. Notoryczny kobieciarz i trudny ojciec, gubił się nie tylko w uczuciach, lecz także w poglądach. Biografia Romana Bratnego przybliża jego skomplikowaną osobowość, pokazuje również ślad, jaki odcisnął w polskiej kulturze.

Emil Marat jest dziennikarzem i autorem książek non-fiction. Bratny. Hamlet rozstrzelany zamyka jego trylogię związaną z bohaterami powieści Kolumbowie. Rocznik 20: wcześniej ukazały się Made in Poland (napisana wspólnie z Michałem Wójcikiem) oraz Sen Kolumba.

W tej kategorii Kapituła nie przyznała wyróżnienia - ze względu na wyrównany, bardzo wysoki poziom wszystkich nominowanych publikacji.

Kategoria – Nagroda specjalna

– książka, która niesie świadectwo zbrodniczych działań systemów totalitarnych i autorytarnych we współczesnym świecie, jest opowieścią o dramatycznym losie ludności dotkniętej wojnami i konfliktami zbrojnymi, piętnuje przypadki intencjonalnego i uporczywego łamania praw człowieka.

• Maksym Eristavi, Russian Colonialism 101. How to Occupy a Neighbor and Get Away with It. An Illustrated Guide, IST Publishing

Ukraiński dziennikarz tuż przed atakiem Rosji opublikował w sieci „wykaz” rosyjskich inwazji z ostatnich dekad. Post błyskawicznie zyskał ogromny zasięg. Autor, we współpracy z ukraińskimi artystami, opracował na jego podstawie ilustrowany „przewodnik po rosyjskich inwazjach”, by zwrócić uwagę opinii publicznej na powtarzalny schemat działań oraz wieloletnią bezkarność agresora.

Maksym Eristavi jest dziennikarzem, autorem podcastów i multimedialnych projektów edukacyjnych. W swojej twórczości, która łączy formę śledztwa dziennikarskiego ze storytellingiem, koncentruje się na demaskowaniu imperialnej polityki Rosji.

- Jest to atrakcyjny wizualnie, oszczędny w środkach, przewodnik po rosyjskim imperializmie. – powiedział w laudacji Krzysztof Kosior, prawnuk Witolda Pileckiego, członek Kapituły Nagrody. –  To  podejście jest unikatowe, wręcz awangardowe, oparte na „memiczności” znanej ze współczesnego Internetu, gdzie obraz z krótkim komentarzem odnosi się do wydarzenia lub sytuacji.

Jestem pod wrażeniem tej koncepcji, jakże odkrywczej i bardzo współczesnej. Za każdym rysunkiem i notatką kryją się precyzyjnie wskazane źródła – cytaty z publikacji historycznych, prasy, wypowiedzi publicznych i innych materiałów dostępnych w sieci. Każdy element jest propozycją komentarza, a czytelnik sam ocenia jego trafność, odkrywając dalsze szczegóły i konteksty – podkreślił Krzysztof Kosior.

Wyróżnienie:

• Maria Buko, Drugie pokolenie obozowe. Pamięć i doświadczenie potomków polskich więźniów niemieckich nazistowskich obozów koncentracyjnych, Wydawnictwo Naukowe UMK

Echa II wojny światowej wybrzmiewają nie tylko we wspomnieniach świadków czy sporach polityków. Trudne doświadczenia ocalałych z piekła niemieckiego totalitaryzmu odcisnęły piętno na życiu ich dzieci – drugiego pokolenia obozowego. Książka jest owocem wieloletnich badań autorki nad transgeneracyjną traumą, a zarazem empatycznym świadectwem naznaczonej bólem codzienności.

Dr Maria Buko jest socjolożką, historyczką, dokumentalistką i badaczką historii mówionej. Interesuje się pamięcią autobiograficzną, międzygeneracyjną i zbiorową, a także jej społecznymi i historycznymi kontekstami.

Więcej o konkursie - (kliknij). 

Laureaci poprzednich edycji.

Gala Nagrody Pileckiego 2024.
Gala Nagrody Pileckiego 2023.
Gala Nagrody Pileckiego 2022.
Gala Nagrody Pileckiego 2021.