Audioserial „W Nowej Zelandii zaczyna się dzień. Opowieść o dzieciach z Pahiatua” - Instytut Pileckiego
Audioserial „W Nowej Zelandii zaczyna się dzień. Opowieść o dzieciach z Pahiatua”
Z okazji 80. rocznicy przybycia polskich dzieci do Pahiatua w Nowej Zelandii, zapraszamy na szcześcioodcinkowy audiodokument, którego bohaterowie opowiadają, jak wyglądała ich droga na koniec świata i jak doświadczenie uchodźstwa wpłynęło na życie ich rodz
Kolejne odcinki audiserialu są emitowane w Mediatece Instytutu Pileckiego (KLIKNIJ).
— Kiedy wpływaliśmy do portu w Wellingtonie, czekały na nas tłumy. W Nowej Zelandii pozamykano szkoły, żeby uczniowie mogli nas przywitać. — wspomina Stanisław Manterys, który miał 9 lat, kiedy dotarł do Nowej Zelandii na pokładzie amerykańskiego okrętu wojennego General Randall. Był jednym z grupy 733 polskich dzieci-uchodźców, które otrzymały zaproszenie od premiera Petera Frasera, by schronić się przed wojną w Nowej Zelandii.
Dzieci z Pahiatua to grupa 733 sierot wojennych, które na początku II wojny światowej zostały wypędzone z domów przez Sowietów w ramach jednej z czterech deportacji w głąb ZSRR. Dzieci kilka lat tułały się po świecie. Biegały boso po syberyjskich lasach, cierpiały głód, na własne oczy widziały śmierć najbliższych członków rodziny. Po tym, jak wywieziono je w głąb ZSRR, a następnie ewakuowano wraz z Armią Andersa do Iranu, otrzymały możliwość schronienia w Nowej Zelandii do czasu zakończenia wojny. Dzieci najpierw płynęły na brytyjskim statku handlowym Sontay do Indii, a następnie na amerykańskim okręcie wojennym USS General Randall aż do Wellingtonu.
Tak wspominał ten dzień Earl Bailey, który filmował moment przybycia polskich dzieci:
Okręt miał z dwóch stron schodki. Ja stałem przy jednych, a Stan Weyms przy drugich. Dzieci schodziły po stromych schodkach na brzeg. Nic nie było w stanie przygotować mnie na widok tych maluchów, każde dzierżyło żałosne tobołki – wszystko, co posiadali na tym świecie. Wiele nowozelandzkich małżeństw […] chciało je adoptować.
Rząd Nowej Zelandii zorganizował dla polskich uchodźców obóz-osiedle w pobliżu miejscowości Pahiatua. Miejsce szybko zostało mianowane małą Polską. Ulice nazwano na cześć polskich bohaterów, lekcje prowadzono w języku polskim, pielęgnowano tradycje i obyczaje kraju pochodzenia. Po zakończeniu wojny obozu nie zamknięto. Premier Peter Fraser zapewnił, że sieroty, które osiągną pełnoletność i będą chciały powrócić do Polski, będą mogły to zrobić na koszt nowozelandzkiego rządu, a te które postanowią pozostać — otrzymają możliwości rozwoju, jak ich nowozelandzcy rówieśnicy. Do komunistycznej Polski wrócili nieliczni. Dzieci z Pahiatua na przestrzeni lat stworzyły zintegrowaną grupę polonijną.
W realizacji dokumentu wykorzystano ponad dwadzieścia pogłębionych wywiadów zrealizowanych w Polsce i w Nowej Zelandii oraz dokumenty archiwalne, które Nowozelandczycy latami gromadzili na temat dzieci z Pahiatua (w tym korespondencję odtajnioną w 2024 r.). Audioserial powstał we współpracy Instytutu Pileckiego i Polskiego Radia.
- O historii dzieci z Pahiatua dowiedziałam się podczas prac nad artykułem poświęconym małżeństwu Fraserów. Kiedy zapoznawałam się ze źródłami archiwistka z Instytutu Pileckiego powiedziała mi, że kiedy dzieci dotarły do obozu, pod każdą poduszką czekał na nie cukierek. Jak on smakował? To był haczyk, który mnie wciągnął. Na zrealizowanie wywiadów otrzymałam stypendium „Młoda Polska”, a do Nowej Zelandii poleciałam, kiedy rząd po ponad dwuletniej izolacji z powodu pandemii otworzył granice dla przyjezdnych z Europy. Moi rozmówcy miesiącami nie widywali swoich dzieci, a wnuki tylko na ekranie komputera. Co dopiero spotkać się z obcą osobą, która właśnie przyleciała z Polski? Mimo niepewności otwierali drzwi swoich domów i dzięki temu nagrałam dziesiątki godzin opowieści. W tym roku najstarsze z dzieci z Pahiatua obchodzi 99. urodziny, najmłodsze — 84., a mimo to dla niektórych był to pierwszy raz kiedy opowiedzieli swoją uchodźczą historię, od początku do końca. Niestety kilkoro z moich bohaterów już nie żyje i podejrzewam, że mógł być to ostatni raz, kiedy opowiedzieli o tym, co ich spotkało. To dla mnie prawdziwy dar, jak ten cukierek pod poduszką – mówi o swojej pracy autorka, Martyna Wojtkowska.
Autorka - Martyna Wojtkowska
Opieka artystyczna i redakcja - Janusz Deblessem i Bartosz Panek
Montaż - Jakub Tarka
Realizacja - Magdalena Czajkowska i Michał Czajkowski
Lektorzy - Katarzyna Nowak i Michał Matus
Muzyka - Artur Giordano
Zobacz także
- Zaproszenie na otwarcie Domu Pamięci Obławy Augustowskiej – zapis konferencji prasowej
Aktualności
Zaproszenie na otwarcie Domu Pamięci Obławy Augustowskiej – zapis konferencji prasowej
10 lipca 2025 roku w siedzibie Instytutu Pileckiego w Augustowie odbyła się konferencja prasowa poświęcona otwarciu Domu Pamięci Obławy Augustowskiej, które odbędzie się 12 lipca.
- Oświadczenie
Aktualności
Oświadczenie
Z ogromnym oburzeniem przyjmujemy słowa Grzegorza Brauna kwestionujące istnienie komór gazowych w niemieckim nazistowskim obozie koncentracyjnym i obozie zagłady Auschwitz-Birkenau.
- Dyrektor Instytutu Pileckiego składa zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa
Aktualności
Dyrektor Instytutu Pileckiego składa zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa
Dziś, 11 lipca 2025 r., prof. Krzysztof Ruchniewicz – Dyrektor Instytutu Pileckiego – złożył zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa do Prokuratury Rejonowej w Augustowie.
- Ilu Polaków wie, czym była Obława Augustowska - nowe wyniki badań
Aktualności
Ilu Polaków wie, czym była Obława Augustowska - nowe wyniki badań
We współpracy z Fundacją Centrum Badania Opinii Społecznej przeprowadziliśmy badanie wiedzy o Obławie Augustowskiej.
- Podziękowania dla Pani Marii
Aktualności
Podziękowania dla Pani Marii
30 czerwca 2025 r. Pani Maria Moryc, nasza Główna Księgowa, zakończyła 8-letni okres pracy w Instytucie Pileckiego.
- Utracone dziedzictwo. Losy polskich dóbr kultury w czasie II wojny światowej
Aktualności
Utracone dziedzictwo. Losy polskich dóbr kultury w czasie II wojny światowej
Kwestia losów dóbr kultury podczas II wojny światowej, stanowiąc problem w skali międzynarodowej, dotyczy szczególnie Polski, podzielonej już we wrześniu 1939 roku na dwie strefy okupacyjne administrowane przez Trzecią Rzeszę i Związek Radziecki.
- Prezentacja raportu Centrum Lemkina dokumentującego rosyjskie zbrodnie na dzieciach
Aktualności
Prezentacja raportu Centrum Lemkina dokumentującego rosyjskie zbrodnie na dzieciach
26 czerwca 2025 r. zaprezentowaliśmy raport „Skradzione dzieciństwo. Zbrodnie przeciwko dzieciom popełnione przez wojska rosyjskie”, dokumentujący relacje świadków rosyjskich zbrodni na dzieciach.
- Konferencja "Formy zaangażowania kobiet w systemach autorytarnych i totalitarnych XX wieku – Polska na europejskim tle porównawczym (1919-1989)" | CALL FOR PAPERS
Aktualności
Konferencja "Formy zaangażowania kobiet w systemach autorytarnych i totalitarnych XX wieku – Polska na europejskim tle porównawczym (1919-1989)" | CALL FOR PAPERS
Zapraszamy do udziału w ogólnopolskiej konferencji naukowej organizowanej przez Instytutu Pileckiego na temat form zaangażowania kobiet w systemach autorytarnych i totalitarnych XX wieku.
- CALL FOR PAPERS: The 80th Anniversary of the Nuremberg Trial
Aktualności
CALL FOR PAPERS: The 80th Anniversary of the Nuremberg Trial
Zapraszamy do udziału w konferencji "Unknown Legacies of the Nuremberg Trial: Regional Approaches and Perspectives in East Central Europe".
- Raport „Skradzione dzieciństwo. Zbrodnie przeciwko dzieciom popełnione przez wojska rosyjskie” | Centrum Lemkina
Aktualności
Raport „Skradzione dzieciństwo. Zbrodnie przeciwko dzieciom popełnione przez wojska rosyjskie” | Centrum Lemkina
Raport zawiera świadectwa ponad 100 obywateli Ukrainy, w tym 12 dzieci, którzy ucierpieli lub byli świadkami zbrodni przeciwko dzieciom na różnych etapach działań wojennych i okupacyjnych podczas rosyjskiej agresji przeciwko Ukrainie w latach 2014-2023.
- Głosowanie w plebiscycie Wydarzenie Historyczne Roku 2024 | Akcja "Nigdy więcej!" nominowana do konkursu!
Aktualności
Głosowanie w plebiscycie Wydarzenie Historyczne Roku 2024 | Akcja "Nigdy więcej!" nominowana do konkursu!
Ruszyło głosowanie w 18. edycji Plebiscytu Wydarzenie Historyczne Roku. Wśród nominowanych inicjatywa „Nigdy więcej!” obejmująca wydarzenia upamiętniające 85. rocznicę wybuchu II wojny światowej, organizowana przez Instytut Pileckiego.
- Wilno | Pokaz filmu Grzegorza Czerniaka „Romuald Twardowski – kompozytor w zwierciadle muzyki”
Aktualności
Wilno | Pokaz filmu Grzegorza Czerniaka „Romuald Twardowski – kompozytor w zwierciadle muzyki”
5 czerwca 2025 r. w Ambasadzie Polskiej w Wilnie, z inicjatywy Instytutu Polskiego odbył się pokaz filmu „Romuald Twardowski – kompozytor w zwierciadle muzyki”, którego współautorem jest Grzegorza Czerniak, pracownik Instytutu Pileckiego.