Aktualność

To wyjątkowa pozycja na rynku wydawniczym: skupia się nie tylko na przebiegu zbrodni katyńskiej, ale przede wszystkim rodzinach ofiar. To dziesiątki historii o dochodzeniu do prawdy, represjach i szykanach, a także nadziei na powrót ukochanych mężczyzn.

„(…) rodziny katyńskie z dużą rezerwą podeszły do niemieckich informacji o odkryciu masowych grobów w Katyniu w kwietniu 1943 roku. Wiele wdów i dzieci katyńskich czekało przez lata na powrót męża czy ojca. Oczekiwali ich powrotu, gdy wojna się skończyła, kiedy przybywali repatriowani ze wschodu albo żołnierze PSZ z Zachodu. Czekali także po śmierci Stalina, a nawet dłużej – jeszcze w latach 80-tych” – ten smutny wniosek dr Joanna Kurczab wyciągnęła po poznaniu i przebadaniu losów aż 900 rodzin katyńskich. W rozmowie z nami (cały wywiad można przeczytać tutaj) zdradziła, że w swojej książce przedstawiła te, które wydały jej się najbardziej reprezentatywne, uniwersalne, a także historie unikalne, jednostkowe.

Zamordowanie wiosną 1940 roku przez Sowietów ponad 20 tys. polskich obywateli – oficerów, funkcjonariuszy i urzędników państwowych – przez ponad pół wieku było w Polsce tematem tabu. W ostatnich latach badacze wykonali ogromną pracę nad odkłamywaniem prawdy o Katyniu. Mniej uwagi poświęcano natomiast krewnym ofiar katyńskich.

Tymczasem wrzesień 1939 roku rozpoczął dramat nie tylko jeńców, lecz także ich bliskich. Przeżycie okupacji było wielkim wyzwaniem zwłaszcza dla tych rodzin, w których przed wojną kobiety poświęcały się prowadzeniu domu. Autorka postanowiła przyjrzeć się trudnym losom tych rodzin w latach II wojny światowej: warunkom, w jakich przyszło im żyć, ciężarom okupacyjnej codzienności i represjom, a także obieranym przez nie strategiom przetrwania. Stara się także odpowiedzieć na pytanie, w jaki sposób pokrewieństwo z zamordowanym oficerem lub funkcjonariuszem wpływało na wojenne losy. Ważnym wątkiem książki jest porównanie sytuacji krewnych ofiar katyńskich pod obiema okupacjami – niemiecką i sowiecką.

Historie tych rodzin – rozdzielonych przez wojnę, poddanych prześladowaniom, próbujących przetrwać – są niezwykle poruszające. Autorka postanowiła oddać głos samym bohaterom, dlatego głównym źródłem są tu relacje samych krewnych ofiar katyńskich. Dzięki podjętym szeroko badaniom udało się jej włączyć do obiegu historycznego także losy tych, których przeżycia dotychczas nie zostały opisane w publikacjach na temat sprawy katyńskiej.

Największym atutem monografii jest wprowadzenie do obiegu naukowego nowych materiałów źródłowych. Autorka przeprowadziła olbrzymią kwerendę archiwalno-biblioteczną, gromadząc relacje, wspomnienia, wywiady z rodzinami i bliskimi ofiar zbrodni katyńskiej. Dotarła do materiałów dotychczas w niewielkim stopniu wykorzystywanych lub wręcz niewykorzystywanych wcale.

dr Maciej Wyrwa

Zapraszamy do wysłuchania podcastu, w którym dr Joanna Kurczab, autorka książki i stypendystka Instytutu Pileckiego, opowiada o swoich badaniach nad losami rodzin katyńskich:

Dr Joanna Kurczab –  autorka publikacji naukowych i popularnonaukowych dotyczących Zbrodni Katyńskiej (m.in. współautorka książki „...wierzymy mocno, że wrócisz...”. Korespondencja wydobyta z dołów śmierci Charkowa i Miednoje ze zbiorów Muzeum Katyńskiego, Warszawa 2016) oraz zbrojnego podziemia niepodległościowego po 1945 r. Stypendystka Instytutu Pileckiego. W tym roku nakładem instytutu ukazała się jej publikacja Ofiary dwóch totalitaryzmów. Losy rodzin katyńskich pod okupacja sowiecką i niemiecką (tutaj w wersji papierowej, a tu w elektronicznej), która powstała w ramach pierwszej edycji projektu Polski wiek XX. Nowe perspektywy.