Instytut Pileckiego zakupił augustowski „Dom Turka”, dawną siedzibę NKWD i UB - Instytut Pileckiego
Instytut Pileckiego zakupił augustowski „Dom Turka”, dawną siedzibę NKWD i UB
W Augustowie powstanie Muzeum Obławy Augustowskiej. Będzie ono oddziałem Instytutu Pileckiego, który właśnie zakupił historyczny „Dom Turka” – dawną siedzibę NKWD i UB. Apelujemy o zgłaszanie się osób, które mogą udostępnić pamiątki związane z obławą.
W pierwszej kolejności zostaną przeprowadzone badania archeologiczne i ekspertyzy budowlane, które umożliwią rozpoczęcie prac nad dostosowaniem zabytkowego, zaniedbanego obecnie budynku na potrzeby nowoczesnej placówki, łączącej funkcje naukowe, edukacyjne i kulturalne.
„Dom Turka” to nazwa wybudowanej w 1900 r. kamienicy położonej w Augustowie przy ulicy 3 Maja 16. W latach 30. XX wieku mieściła się w niej między innymi znana w Augustowie cukiernia prowadzona przez bośniackiego imigranta, muzułmanina - Kamila Tiakosza, nazywanego potocznie „Turkiem”. W następstwie inwazji sowieckiej na Polskę właściciele zostali wywłaszczeni przez Sowietów, a budynek został na początku 1940 r. zajęty przez NKWD. W podziemiach zorganizowano areszt, w którym przetrzymywano i brutalnie przesłuchiwano przeciwników władzy sowieckiej. W wyniku agresji niemieckiej na ZSRR, w czerwcu 1941 r. budynek zajęły władze niemieckie. Pozostawał on w ich rękach do czasu ponownego zajęcia Augustowa przez Armię Czerwoną 24 października 1944 r. Wtedy też do budynku przy ul. 3 Maja 16 na krótko powróciło NKWD, a od stycznia 1945 r. budynek przejęli funkcjonariusze Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Augustowie. Działalność funkcjonariuszy PUBP w Augustowie w latach 1944-1956 należała do najkrwawszych w regionie. Augustowscy „ubecy” zamordowali co najmniej kilkadziesiąt osób, w tym co najmniej kilka w budynku urzędu. Najwięcej ofiar śmiertelnych przyniosły brutalne tortury, jakie stosowali w czasie przesłuchań, ale zdarzały się również samowolne egzekucje. Mroczna historia „Domu Turka” związana jest również z obławą augustowską.
W lipcu 1945 r. żołnierze Armii Czerwonej i funkcjonariusze sowieckiego aparatu bezpieczeństwa wspierani przez funkcjonariuszy UB rozpoczęli obławę w lasach w rejonie Augustowa, Suwałk, Druskiennik, Jaziewa i Sejn. Jednostki 50. Armii gen. Ozierowa, wspierane przez 62. Dywizję Wojsk Wewnętrznych NKWD o łącznej sile ponad 45 tys. żołnierzy przeczesywały niewielki obszar Puszczy Augustowskiej. Wszystkie osoby podejrzane o działalność konspiracyjną lub jej wspieranie były zatrzymywane i przekazywane do dalszej weryfikacji przez sowiecki kontrwywiad wojskowy Smiersz. Przetrzymywano ich i przesłuchiwano w kilkunastu miejscach na terenie powiatu augustowskiego, m.in. w „Domu Turka”.
W wyniku Obławy ponad 7 tysięcy osób zostało zatrzymanych. Po przejściu „weryfikacji” – często połączonej z brutalnym przesłuchiwaniem – Sowieci wypuścili do domów ok. 5 tysięcy osób, a około 500 przekazano do dyspozycji służb bezpieczeństwa Litewskiej SRS. Na podstawie rosyjskich dokumentów archiwalnych wiemy, że 592 osoby uznane za żołnierzy „band Armii Krajowej” Sowieci zamordowali w nieznanym miejscu. Los kolejnych 900 jest wciąż nieznany. Szacuje się, że w wyniku Obławy mogło zginąć nawet 2 tys. osób. Była to największa zbrodnia na Polakach po II wojnie światowej. Pomimo starań rodzin i polskich historyków do dziś nieznane jest miejsce pochówku ofiar.
Plany utworzenia muzeum w „Domu Turka” zaprezentowano podczas konferencji prasowej, która odbyła się w piątek 9 lipca. W wydarzeniu wzięli udział m. in. przedstawiciele środowisk kultywujących pamięć o ofiarach Obławy, m.in. ks. prałat Stanisław Wysocki, prezes Związku Pamięci Ofiar Obławy Augustowskiej i dr Bożena Stankiewicz-Choroszucha, przedstawicielka środowiska Rodzin Ofiar Obławy Augustowskiej. Ks. prałat Stanisław Wysocki, który w wyniku obławy stracił ojca Ludwika oraz dwie siostry – 17-letnią Anielę oraz 22-letnią Kazimierę – powiedział, że utworzenie w Augustowie miejsca pamięci, to wielkie wydarzenie dla wszystkich krewnych ofiar: Widząc bezbronność mojego ojca, zbliżyłem się do niego i powiedziałem: „tatusiu, ja też z Tobą pojadę”. Jako 7-letni chłopak miałam tę odwagę i chciałam bronić swojego ojca i sióstr. Tata powiedział zdanie, które do dzisiaj we mnie tkwi: „ty zostań i pilnuj”. Wtedy nie zdawałem sobie sprawę z tego, co to znaczy. Dziś wiem, że to był testament dla mnie i wszystkich członków naszej wielkiej rodziny ofiar obławy augustowskiej.

Muzeum Obławy Augustowskiej będzie jednocześnie filią Instytutu Pileckiego. Dr Wojciech Kozłowski, dyrektor instytutu, zwrócił uwagę na to, że: (…) jest to ważna chwila dla instytutu, dla mieszkańców Augustowa i Suwalszczyzny oraz każdego, komu zależy na rzetelnej wiedzy i mądrej pamięci o Obławie Augustowskiej. Potrzebna będzie gruntowna inwentaryzacja oraz szczegółowe badania archeologiczne. Stworzymy tu miejsce, które opowie nie tylko historię „Domu Turka”, Obławy Augustowskiej, ale również dzieje Augustowa i Suwalszczyzny, rozdartej w 1939 r. przez dwa totalitaryzmy - sowiecki i niemiecki.
W konferencji prasowej wzięli udział również prof. Piotr Gliński, wicepremier, minister kultury, dziedzictwa narodowego i sportu, poseł na Sejm RP Jarosław Zieliński, sekretarz stanu w Kancelarii Prezesa Rady Ministrów Adam Andruszkiewicz, a także wiceminister edukacji narodowej Dariusz Piontkowski.
Instytut Pileckiego apeluje o zgłaszanie się osób, które mogą udostępnić pamiątki i dokumenty związane z Obławą Augustowską lub były świadkami tamtych wydarzeń.
Zobacz także
- "Lipcowi '45" – muzyczna opowieść o Ofiarach Obławy Augustowskiej | fotorelacja
Aktualności
"Lipcowi '45" – muzyczna opowieść o Ofiarach Obławy Augustowskiej | fotorelacja
W augustowskim amfiteatrze, nad jeziorem Necko, odbyło widowisko muzyczno-multimedialne. Koncert "Lipcowi '45" był zwieńczeniem organizowanych przez Instytut Pileckiego obchodów 80. rocznicy Obławy Augustowskiej.
- Za nami obchody 80. rocznicy Obławy Augustowskiej
Aktualności
Za nami obchody 80. rocznicy Obławy Augustowskiej
W dniach 12–19 lipca 2025 roku w Augustowie odbyły się obchody 80. rocznicy Obławy Augustowskiej – największej powojennej zbrodni dokonanej na Polakach.
- Porozumienie w sprawie Międzynarodowej Nagrody im. Witolda Pileckiego
Aktualności
Porozumienie w sprawie Międzynarodowej Nagrody im. Witolda Pileckiego
Dyrektorzy Instytutu Pileckiego i Muzeum Auschwitz-Birkenau porozumieli się w sprawie współpracy nad Nagrodą im. Witolda Pileckiego. Nagroda specjalna dzięki wsparciu donatora zostaje przywrócona, a termin nadsyłania prac przedłużony do 31 sierpnia.
- Nie dla fałszowania historii. Instytut Pileckiego odpowiada na tezy Grzegorza Brauna
Aktualności
Nie dla fałszowania historii. Instytut Pileckiego odpowiada na tezy Grzegorza Brauna
- Otwarcie Domu Pamięci Obławy Augustowskiej
Aktualności
Otwarcie Domu Pamięci Obławy Augustowskiej
12 lipca 2025 roku Instytut Pileckiego otworzył Dom Pamięci Obławy Augustowskiej.
- Zaproszenie na otwarcie Domu Pamięci Obławy Augustowskiej – zapis konferencji prasowej
Aktualności
Zaproszenie na otwarcie Domu Pamięci Obławy Augustowskiej – zapis konferencji prasowej
10 lipca 2025 roku w siedzibie Instytutu Pileckiego w Augustowie odbyła się konferencja prasowa poświęcona otwarciu Domu Pamięci Obławy Augustowskiej, które odbędzie się 12 lipca.
- Oświadczenie
Aktualności
Oświadczenie
Z ogromnym oburzeniem przyjmujemy słowa Grzegorza Brauna kwestionujące istnienie komór gazowych w niemieckim nazistowskim obozie koncentracyjnym i obozie zagłady Auschwitz-Birkenau.
- Dyrektor Instytutu Pileckiego składa zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa
Aktualności
Dyrektor Instytutu Pileckiego składa zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa
Dziś, 11 lipca 2025 r., prof. Krzysztof Ruchniewicz – Dyrektor Instytutu Pileckiego – złożył zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa do Prokuratury Rejonowej w Augustowie.
- Ilu Polaków wie, czym była Obława Augustowska - nowe wyniki badań
Aktualności
Ilu Polaków wie, czym była Obława Augustowska - nowe wyniki badań
We współpracy z Fundacją Centrum Badania Opinii Społecznej przeprowadziliśmy badanie wiedzy o Obławie Augustowskiej.
- Podziękowania dla Pani Marii
Aktualności
Podziękowania dla Pani Marii
30 czerwca 2025 r. Pani Maria Moryc, nasza Główna Księgowa, zakończyła 8-letni okres pracy w Instytucie Pileckiego.
- Utracone dziedzictwo. Losy polskich dóbr kultury w czasie II wojny światowej
Aktualności
Utracone dziedzictwo. Losy polskich dóbr kultury w czasie II wojny światowej
Kwestia losów dóbr kultury podczas II wojny światowej, stanowiąc problem w skali międzynarodowej, dotyczy szczególnie Polski, podzielonej już we wrześniu 1939 roku na dwie strefy okupacyjne administrowane przez Trzecią Rzeszę i Związek Radziecki.
- Prezentacja raportu Centrum Lemkina dokumentującego rosyjskie zbrodnie na dzieciach
Aktualności
Prezentacja raportu Centrum Lemkina dokumentującego rosyjskie zbrodnie na dzieciach
26 czerwca 2025 r. zaprezentowaliśmy raport „Skradzione dzieciństwo. Zbrodnie przeciwko dzieciom popełnione przez wojska rosyjskie”, dokumentujący relacje świadków rosyjskich zbrodni na dzieciach.