Wystawa „Plantstoria” w berlińskim oddziale Instytutu Pileckiego już otwarta! - Instytut Pileckiego

W berlińskim oddziale Instytutu Pileckiego otwarto wystawę „Plantstoria" – eklektyczną opowieść o architekturze i przyrodzie, które pamiętają czasy niemieckiej okupacji.

Ekspozycja opowiada o historii osiedla w rodzinnym mieście kuratorki – Ciechanowie – wzniesionego przez niemieckich okupantów podczas II wojny światowej jako tzw. „miasto-ogród”. Podobne założenia przestrzenne, potocznie określane jako „Berlinki” lub „poniemieckie”, można do dziś znaleźć w wielu polskich miastach. Okres ten oznaczał dla Ciechanowa terror policyjny, masowe wysiedlenia i eksterminację jego żydowskich mieszkańców. Miasto, które w niemieckich planach określano mianem „ogrodu”, stało się w rzeczywistości przestrzenią przemocy wobec Polaków i prób wymazania pamięci.

Kuratorka wystawy, Barbara Nawrocka – architektka i stypendystka berlińskiego oddziału Instytutu Pileckiego – przygląda się temu dziedzictwu z perspektywy natury i krajobrazu, pokazując, jak świat roślin, historia, polityka i pamięć zbiorowa wzajemnie się przenikają. We wprowadzeniu do wystawy pisze:

Wystawa opowiada o dzielnicy w moim rodzinnym Ciechanowie – osiedlu zbudowanym przez Niemców podczas II wojny światowej jako tzw. „miasto-ogród”. Dodałam do tej historii przedrostek Plant, bo interesuje mnie perspektywa roślin i krajobrazu. To próba odczytania przestrzeni naznaczonej paradoksem – między sielankowym obrazem, jaki tworzy, a intencją, która towarzyszyła jej powstaniu. Odwołuję się do idei miast-ogrodów Ebenezera Howarda, które – wbrew jego zamiarom – stały się wzorem dla planów kolonizacji i wysiedleń w okupowanej Europie Wschodniej.

Jak podkreśliła kuratorka programu Exercising Modernity, dr Małgorzata Jędrzejczyk, inspiracją dla interpretacji przestrzeni była również myśl Karla Schlögla, autora książki W przestrzeni czas. O historii cywilizacji i geopolityce. Wystawa ukazuje, w jaki sposób okupanci tworzyli podporządkowaną ideologii „skolonizowaną czasoprzestrzeń” – przestrzeń władzy, kontroli i estetycznego paradoksu.

Ciechanowskie osiedle „Bloki” powstało na początku lat czterdziestych XX wieku jako baza mieszkaniowa dla niemieckich urzędników, osiedlających się w stolicy nowo utworzonej rejencji Prus Wschodnich – Regierungsbezirk Zichenau. Zaprojektowane jako Gartenvorstadt (przedmieście ogród) łączyło modernistyczną zabudowę z bujną zielenią. Mimo późniejszych przekształceń osiedle do dziś wyróżnia się harmonijną skalą i pozostaje przykładem tzw. „kłopotliwego dziedzictwa” – niejednoznacznego, budzącego skrajne oceny i prowokującego do refleksji nad historią.

Ekspozycja towarzyszyła również obchodom szóstej rocznicy programu Exercising Modernity – Ćwiczenie Nowoczesności, który od początku stanowi integralną część działalności Instytutu. Program łączy refleksję nad historią nowoczesności w Europie Środkowo-Wschodniej z badaniem sztuki i architektury XX wieku, podkreślając także pozytywny wkład regionu w rozwój współczesności. Wśród jego dotychczasowych prelegentów znaleźli się m.in. Marci Shore, Jan C. Behrends, Martin Kohlrausch, Robert Jan van Pelt, Zvi Efrat, Ákos Moravánszky, Przemysław Czapliński, Michał Łuczewski i Karolina Wigura. Partnerami programu są m.in. Liebling Haus – White City Center w Tel Awiwie, Triennale der Moderne, DOM Publishers oraz Weekend Architektury w Gdyni.

We współczesnym świecie powstaje niewiele utopijnych wizji, które mogłyby stanowić rzeczywistą alternatywę dla dystopijnych projektów fanatyków, cynicznych pseudodemokratów i nacjonalistów. Demokracja oznacza nieustanny dialog – ciągłe poszukiwanie wspólnego mianownika, porozumienia, niekończący się proces negocjacji, mający na celu znalezienie wspólnych stanowisk i rozwiązywanie bieżących problemów – mówiła kierowniczka p.o. berlińskiego oddziału Instytutu Pileckiego Joanna Kiliszek.
Jak powiedział niegdyś György Konrád, w XXI wieku społeczeństwo przemysłowe musi zostać zastąpione przez społeczeństwo artystyczne – takie, w którym nawet myślenie pragmatyczne wymaga artystycznej metody kojarzenia, aby mogło funkcjonować skutecznie.

Plantstoria była wcześniej prezentowana w Ciechanowie, w Gdyni w ramach Weekendu Architektury oraz w Muzeum Architektury we Wrocławiu. W każdej z tych odsłon spotykała się z uznaniem środowisk artystycznych i architektonicznych, a także mediów branżowych, takich jak Architektura Murator i Architecture Snob. Jej berlińska prezentacja przyciągnęła wyjątkowo liczną publiczność i krytyków, stając się ważnym głosem w refleksji nad pamięcią miejsca i odpowiedzialnością za dziedzictwo.

Wystawę można obejrzeć w Berlinie do końca lutego 2025 r. 

Fot. Grzegorz Karkoszka