Przeklęta woda w kanałach | artykuł - Instytut Pileckiego
Przeklęta woda w kanałach | artykuł
18 kwietnia 1952 roku Sowieci wywieźli 5 tysięcy Polaków z terenów Białoruskiej SRR. Trafili do sowchozu na terenie południowego Kazachstanu. Upał, niedobór wody, praca ponad siły – dr Jerzy Rohoziński z OBnT opisuje warunki życia na tzw. „Wyspie Bawełny".
Śledztwo w sprawie ostatniej wielkiej deportacji Polaków z 1952 r. zaprowadziło nas na Głodny Step, w tereny na pograniczu Kazachstanu z Uzbekistanem. Ruszyliśmy na spotkanie z głównym zabójcą deportowanych – wodą z miejscowych kanałów irygacyjnych (aryków). Pili z nich, bo nie było skąd, a potem padali jak rażeni: drgawki, gorączka, wymioty. Miejscowe bakterie okazywały się zabójcze, chyba, że ktoś zawczasu pomógł choremu, tak jak odznaczony przez Prezydenta RP orderem Virtus et Fraternitas zmarły niedawno Tassybaj Abdikarimow.
Tutaj od wieków irygacja stanowiła rację bytu administracji emirów i chanów, podstawę porządku społecznego, a nawet jeden z filarów miejscowych form islamu. Kanały kopano tak, że woda nie ulegała degradacji i się nie marnowała. Jakże żądni sukcesów na tym polu byli Rosjanie, którzy podbili chanaty w XIX w.! Na nawodnionych obszarach będzie można osadzać koczowników i sprowadzać własnych kolonistów – marzyli niektórzy wizjonerzy rosyjskiej kolonizacji. Znamienne jednak, że carskie budżety na prace irygacyjne rzadko przewidywały wynagrodzenie dla robotników. Modernizacja w wydaniu carskich generałów zapowiadała już pod wieloma względami grandiozne projekty okresu sowieckiego. Raz, dwa, trzy, spędzamy miejscową ludność i kopiemy na komendę, stachanowskie tempo, astronomiczne koszty, napuszeni inżynierowie, nie liczymy się z przyrodą, uroczyste otwarcie, a potem wielka klapa, którą starannie ukrywamy.
Gigantyczne pieniądze pochłonęło kopanie kanału z Syr-darii mającego nawodnić Głodny Step. Żadnych przygotowań, wyrównania terenu, pomiarów, tylko urraa, kopiemy. Był wielki zryw w 1874 r., a cztery lata później prace zarzucono, bo się okazało, że w bezmyślną inwestycję trzeba by jeszcze władować miliony rubli, a końca jak nie było widać, tak nie było widać. Nawet piewcy rosyjskiej misji cywilizacyjnej nie zostawiali na tym przedsięwzięciu suchej nitki. Step jak był Głodny, tak i pozostał Głodny. Kiedy wrześniu 1916 r. turkiestański gubernator Aleksy Kuropatkin objeżdżał te tereny, skonstatował z przykrością, że po dwóch latach urodzaju w rosyjskich osadach na Głodnym Stepie gleba się zasoliła i odmówiła prawie na dobre współpracy. Proces zasalania gleby wymaga jeszcze wielu badań – konkludował niepocieszony.
Władza radziecka za punkt honoru wzięła sobie doprowadzenie do końca tego, zaczęli jej “nieudolni” poprzednicy. I oczywiście odniosła na tym polu same “sukcesy”. Tak przynajmniej głosi narracja prezentowana w miejscowym Muzeum Historii Uprawy Bawełny Obwodu Południowokazachstańskiego. Tyle, że jak się uważniej przyjrzeć fotografiom, to w czasach carskich te “nieudolne” prace stały mimo wszystko na wyższym poziomie technologicznym niż za władzy radzieckiej, gdzie wszystko opierało się na pracy rąk mas ludzkich. Miejscowe dzieci kazachskie jeszcze długo straszono sumiastymi wąsami marszałka Budionnego, który zaganiał miejscowych do kopania kanałów. Ich brzegi – jak opowiadali bohaterowi przygotowywanego przez Instytut dokumenu Trzy ćwierci do śmierci Walentemu Jabłońskiemu, zesłanemu do południowego Kazachstanu – kryją wiele zwłok ludzkich. Cywilizacja hydrauliczna w potwornym totalitarnym wydaniu...
Jeszcze wprowadzone w ramach NEP-u (1923) melioratiwnyje towariszcziestwa działały zgodnie ze starym, sprawdzonym wzorcem: wspólnota opłaca swoich fachowców, a ci są przed nią odpowiedzialni. Ale sowieckie centralne planowanie oznaczać będzie już tylko ogromne marnotrawstwo wody. Uruchomi poza tym nieodwracalne procesy erozji gleby. A najgorsze, że odbierze rolnikowi poczucie odpowiedzialności za zużycie wody, tworząc za to liczne i niekompetentne ciała biurokratyczne, które zarządzały jej podziałem. Miraba, dawnego nadzorcę kanałów, zastępuje sowiecki inżynier od melioracji, opłacany przez państwo. Działa wg “naukowych metod” i wdraża wzięte z kosmosu normy Gosplanu.
W 1937 r., roku wielkich czystek, władze sowieckie postawiły na bezmyślny rozmach „wielkich budów socjalizmu”. W ramach „narodnych strojek” zwożono i spędzano na środek pustyni albo w głuchy step tysiące młodych mężczyzn, zazwyczaj „wrogów ludu”, by w niemiłosiernym słońcu przekopywali na ura! kanały. Wodę do nich woziły wielbłądy i osły. O jakimś cięższym sprzęcie można było zapomnieć. Kanały miały nawadniać Bóg wie jak wielkie obszary, a kończyło się jedną dwudziestą tego albo i jeszcze gorzej. Królowała improwizacja i niekompetencja. A na XVIII zjeździe WKP(b) w marcu 1939 r. towarzysz Mołotow krytykował tę „gigantomanię”! Gdy już nic nie wychodziło, zapominano o „naukowych metodach” i pytano wstydliwie co robić wioskowych mirabów i starszych ludzi. Oni wiedzieli jak od wieków radzono tu sobie z wodą bez sowieckich inżynierów.
W 1952 r. polscy widzowie mogli zobaczyć w kronice filmowej, jak to dzięki kombajnom zmechanizowano zbiory bawełny w południowym Kazachstanie (zobacz tu). To była oczywiście czysta propaganda. Znów o wszystkim decydowała mordercza praca rąk ludzkich. Czyich? M. in. właśnie Polaków. W jedną noc 18 kwietnia 1952 r. władze sowieckie przesiedliły ponad 5 tys. etnicznych Polaków z Białoruskiej SRR na południe Kazachstanu do niewolniczej pracy na rzecz sowchozu Pachta-arał („Wyspa bawełny”) w Głodnym Stepie... Wzdłuż miejscowych pól bawełnianych leżą zapomniane przez Boga i ludzi groby Polaków, a także wielu innych narodowości ,przemocą przesiedlanych tu do zbierania „białego złota”. Ich niesamowite historie będzie można poznać w filmie Trzy ćwierci do śmierci.
dr Jerzy Rohoziński - historyk, antropolog kultury, a także autor książek oraz licznych publikacji na temat dziejów Rosji i krajów byłego ZSRS (m.in. Najpiękniejszy klejnot w carskiej koronie, Narodziny globalnego dżihadu, Gruzja, Święci, biczownicy i czerwoni chanowie. Przemiany religijności muzułmańskiej w radzieckim i poradzieckim Azerbejdżanie). Pracownik Ośrodka Badań nad Totalitaryzmami Instytutu Pileckiego.
Zobacz także
- Zmiana na stanowisku dyrektora Instytutu Solidarności i Męstwa im. Witolda Pileckiego
Aktualności
Zmiana na stanowisku dyrektora Instytutu Solidarności i Męstwa im. Witolda Pileckiego
11 kwietnia 2024 r. decyzją Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego ze stanowiska dyrektora Instytutu Solidarności i Męstwa im. Witolda Pileckiego odwołana została dr hab. Magdalena Gawin.
- Instytut dziękuje swojej założycielce
Aktualności
Instytut dziękuje swojej założycielce
Magdalena Gawin założyła Instytut Pileckiego jeszcze jako podsekretarz stanu w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego w 2016 r.
- Radosnych i błogosławionych Świąt Wielkanocnych życzy prof. Magdalena Gawin, dyrektor Instytutu Pileckiego wraz z zespołem
Aktualności
Radosnych i błogosławionych Świąt Wielkanocnych życzy prof. Magdalena Gawin, dyrektor Instytutu Pileckiego wraz z zespołem
- Piątek: Język i historia Polski dla obcokrajowców
Aktualności
Piątek: Język i historia Polski dla obcokrajowców
Zajęcia mają na celu zapoznanie odbiorców uczących się języka polskiego jako obcego z najważniejszymi wydarzeniami z historii Polski poprzez ćwiczenie kompetencji językowych na poziomie A1+/A2.
- Raport „Podoba ci się, nie podoba, cierp, moja piękna – nieukarane zbrodnie. Przemoc seksualna rosyjskich wojsk okupacyjnych wobec ukraińskich kobiet”
Aktualności
Raport „Podoba ci się, nie podoba, cierp, moja piękna – nieukarane zbrodnie. Przemoc seksualna rosyjskich wojsk okupacyjnych wobec ukraińskich kobiet”
Raport przygotowany zespół Centrum Dokumentowania Zbrodni Rosyjskich w Ukrainie im. Rafała Lemkina działający przy Instytucie Pileckiego.
- Świadectwa Centrum Lemkina na Georgetown University w Waszyngtonie
Aktualności
Świadectwa Centrum Lemkina na Georgetown University w Waszyngtonie
7 lutego 2024 r. na Georgetown University w Waszyngtonie odbyła się konferencja poświęcona dokumentowaniu i ściganiu zbrodni wojennych popełnianych na ludności cywilnej przez armię rosyjską w Ukrainie, w której wzięła udział dyrektor Instytutu Pileckiego.
- "Dom Turka". Katownia NKWD i UB w Augustowie
Aktualności
"Dom Turka". Katownia NKWD i UB w Augustowie
Poznaj historię "Domu Turka", w którym powstaje Dom Pamięci Obławy Augustowskiej Instytutu Pileckiego.
- NOWOŚĆ | Książka "Koszykowa róg Stalina"
Aktualności
NOWOŚĆ | Książka "Koszykowa róg Stalina"
Dr hab. Andrzej Zawistowski w swojej nowej książce przedstawia historię Aresztu Wewnętrznego MBP na Koszykowej. Tło opowieści stanowią dzieje najbliższej okolicy oraz losy ludzi, którzy do niego trafili – wśród nich Witold Pilecki.
- Zdrowych, pogodnych, błogosławionych Świąt Bożego Narodzenia oraz szczęśliwego Nowego Roku!
Aktualności
Zdrowych, pogodnych, błogosławionych Świąt Bożego Narodzenia oraz szczęśliwego Nowego Roku!
Zdrowych, pogodnych, błogosławionych Świąt Bożego Narodzenia oraz szczęśliwego Nowego Roku życzy dr hab. Magdalena Gawin, dyrektor Instytutu Pileckiego wraz z zespołem.
- 2023 | Agnieszka Witkowska-Krych, "Dziecko wobec Zagłady. Instytucjonalna opieka nad sierotami w getcie warszawskim"
Aktualności
2023 | Agnieszka Witkowska-Krych, "Dziecko wobec Zagłady. Instytucjonalna opieka nad sierotami w getcie warszawskim"
Książka Agnieszki Witkowskiej-Krych, "Dziecko wobec Zagłady. Instytucjonalna opieka nad sierotami w getcie warszawskim" została laureatem Międzynarodowej Nagrody im. Witolda Pileckiego w kategorii "naukowa książka historyczna" w 2023 r.
- 2023 | Bartłomiej Noszczak, "Orient zesłańców. Bliski Wschód w oczach Polaków ewakuowanych ze Związku Sowieckiego (1942–1945)"
Aktualności
2023 | Bartłomiej Noszczak, "Orient zesłańców. Bliski Wschód w oczach Polaków ewakuowanych ze Związku Sowieckiego (1942–1945)"
Książka Bartłomieja Noszczaka "Orient zesłańców. Bliski Wschód w oczach Polaków ewakuowanych ze Związku Sowieckiego (1942–1945)" zwyciężyła konkursie Międzynarodowej Nagrody im. Witolda Pileckiego w 2023 r. w kategorii II: reportaże historyczne, biografie.
- 2023 | Zbigniew Parafianowicz, Śniadanie pachnie trupem. Ukraina na wojnie
Aktualności
2023 | Zbigniew Parafianowicz, Śniadanie pachnie trupem. Ukraina na wojnie
W 2022 r. w związku z agresją Rosji na Ukrainę, Kapituła konkursu Międzynarodowej Nagrody im. Witolda Pileckiego stworzyła kategorię specjalną. W 2023 r. autorem najlepszej książki w tej kategorii został Zbigniew Parafianowicz.