Przedpremierowy odsłuch audioserialu „Sala 600. Świadkowie Norymbergi” | 80. rocznica rozpoczęcia procesów norymberskich - Instytut Pileckiego

20 listopada 2025 roku w siedzibie Instytutu Pileckiego odbyło się wydarzenie upamiętniające rocznicę rozpoczęcia procesów norymberskich. Tego dnia, dokładnie 80 lat wcześniej, do sali rozpraw o numerze 600 weszli najwięksi zbrodniarze III Rzeszy.

– Osiemdziesiąt lat temu rozpoczął się proces przed Międzynarodowym Trybunałem Wojskowym w Norymberdze – przypomniał Karol Madaj, dyrektor Instytutu Pileckiego. – Na ławie oskarżonych zasiedli główni sprawcy zbrodni przeciwko pokojowi, przeciwko ludzkości i zbrodni wojennych. Nie było wśród nich Hitlera, ale znaleźli się jego najbliżsi współpracownicy, także ci doskonale znani Polakom, jak Hans Frank.

W procesie zeznawało dwoje świadków z Polski. Samuel Rajzman, ocalały z Treblinki, oraz Seweryna Szmaglewska – więźniarka Auschwitz i autorka „Dymów nad Birkenau", których fragmenty w 1946 roku włączono do materiału dowodowego. Dwuczęściowe świadectwo jej syna znajduje się w naszym archiwum „Świadkowie Epoki”. W rocznicę procesu szczególnie zachęcam do jego obejrzenia – dodał dyrektor.

Wieczór upamiętniający wydarzenia sprzed 80 lat rozpoczął się przedpremierowym odsłuchem pierwszego odcinka audioserialu „Sala 600. Świadkowie Norymbergi”, przygotowanego we współpracy ze Studiem Reportażu Polskiego Radia. Audioserial oddaje głos tym, którzy dotąd pozostawali na marginesie historii. Zamiast przywoływać znane wizerunki Sali sądowej i oskarżonych, autorka projektu Martyna Wojtkowska kieruje mikrofon ku świadkom – osobom, bez których proces nie mógłby się odbyć.

Dla Wojtkowskiej doświadczenia ówczesnych obserwatorów Norymbergi pozostają nadal aktualne: „Kiedy przyglądam się wojnie, temu jak cierpią ludzie, zadaję sobie pytanie: „I co w związku z tym się wydarzy?” – w kontekście sprawiedliwości, na którą wszyscy liczymy. Procesy norymberskie były kluczowym momentem w dziejach, bo wówczas powstał szablon postępowania wobec ludzi, którzy dopuścili się najbardziej zbrodniczych czynów. To pragnienie sprawiedliwości dziejowej towarzyszyło mi podczas pisania scenariusza audioserialu” – przyznaje autorka.

„Sala 600. Świadkowie Norymbergi” to projekt sześcioodcinkowy. Każdy epizod koncentruje się na jednej osobie obecnej podczas rozpraw w charakterze obserwatora: dziennikarzu, stenotypistce, tłumaczu czy prawniku. To opowieść nie o przebiegu procesów, lecz o moralnym napięciu, odpowiedzialności i o człowieczeństwie wystawionym na próbę. W audioserialu wykorzystano archiwalia Polskiego Radia oraz współczesne rozmowy z osobami pracującymi w archiwum norymberskim. Narratorką audioopowieści jest Danuta Stenka.

Drugą część wieczoru wypełnił koncert Dobrawy Czocher, autorki muzyki do audioserialu. Jej poruszające muzyczne interpretacje podkreśliły wagę opowiadanej historii wydobywając dramatyzm relacji i emocje towarzyszące świadkom procesu.

Wydarzenie przypomniało o znaczeniu procesów norymberskich jako kamienia milowego w rozwoju prawa międzynarodowego oraz o konieczności dalszego dokumentowania i badania zbrodni totalitaryzmów – misji, którą Instytut Pileckiego realizuje poprzez działalność naukową, edukacyjną i dokumentacyjną.