Edith Weiss - Instytut Pileckiego
Pochodziła z rodziny węgierskich przemysłowców żydowskich. Jej ojciec Manfred Weiss za dostawy dla armii Austro-Węgier otrzymał od cesarza Franciszka Józefa tytuł barona. Wychowywała się w dostatku, ale też w atmosferze szacunku dla ludzi w potrzebie.
Od młodości angażowała się w działalność dobroczynną. Kiedy wybuchła wojna, baronówna skierowała swoją pomoc do tysięcy Polaków, którzy szukali schronienia na Węgrzech.
W 1939 roku Weiss została członkinią Węgiersko-Polskiego Komitetu
Opieki nad Uchodźcami. Zrzeszał on działaczy społecznych z węgierskich
elit, którzy chcieli pomóc uchodźcom z Polski. Działała w komórce odpowiedzialnej za kierowanie do pracy. Internowanym Polakom z różnych grup zawodowych umożliwiała opuszczenie obozów, proponując wyjazd do pracy we Francji lub nawet w Iraku – krajach uznawanych na początku wojny za bezpieczne i wolne od wpływów Niemiec.
Z własnej inicjatywy rozsyłała internowanym arkusze werbunkowe, choć po interwencji władz wojskowych musiała zaprzestać akcji rekrutacyjnej. Uprzywilejowany status arystokratki nadal jednak otwierał jej drzwi do wielu ważnych osób na Węgrzech. W ten sposób zabiegała o polepszenie losu polskich uciekinierów.
Oprócz zaangażowania w Węgiersko-Polskim Komitecie Opieki nad Uchodźcami Weiss działała z ramienia wielu żydowskich organizacji na Węgrzech i współpracowała z przedstawicielami Międzynarodowego Komitetu Czerwonego Krzyża. Interweniowała w sprawie polskich Żydów
na Węgrzech, chroniąc ich przed deportacją i zabiegając o polepszenie
ich warunków życiowych.
Kiedy Niemcy zajęli Węgry w marcu 1944 roku, baronównie i jej najbliższym
groziła wywózka do Auschwitz. W zamian za okup, na który składał się cały rodzinny majątek, w maju 1944 roku Weissowie opuścili Węgry i wyjechali do neutralnej Portugalii. Dzięki temu Edith ocalała z Zagłady.
Po wojnie zamieszkała w USA. Nigdy już nie odwiedziła swojej ojczyzny.
W październiku 1939 roku Ministerstwo Spraw Wewnętrznych przystąpiło do uruchomienia ośrodka [dla] młodzieży harcerskiej, przydzielając na ten cel wielki dwór w Somló-Szöllős, mogący pomieścić około 100 osób. Młodzież przy pomocy i pod kierunkiem fachowych robotników szybko przystosowała przydzielone pomieszczenie do potrzeb ośrodka tak, że w listopadzie 1939 r.
rozpoczęto naukę. Tam też powstało pierwsze polskie gimnazjum na Węgrzech przy wydatnej pomocy organizacyjnej Weiss Edit, zmuszonej następnie do wycofania się z pracy społecznej przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych na skutek nacisku niemieckiego z uwagi na żydowskie jej pochodzenie.
Zobacz także
- Petro Bazeluk (1903–1949)
odznaczeni
Petro Bazeluk (1903–1949)
Mykoła Bazeluk mówił, że przed wojną na Wołyniu nie było różnicy, kto jest Ukraińcem, a kto Polakiem. Wszystko zmieniło się w 1943 roku, kiedy to, jak wspominał: „brat poszedł na brata”.
- Aleksander Ładoś (1891-1963)
odznaczeni
Aleksander Ładoś (1891-1963)
Lider grupy, która w czasie drugiej wojny światowej zajmowała się organizacją i produkcją nielegalnych paszportów krajów latynoamerykańskich. Przekazywane Żydom dokumenty istotnie zwiększały szansę na przeżycie.
- Ilona Andrássy de Csíkszentkirály et Krasznahorka
odznaczeni
Ilona Andrássy de Csíkszentkirály et Krasznahorka
(1917–1990)Po wybuchu II wojny światowej Ilona Andrássy, córka Polki i Węgra, hrabiny Marii Chołoniewskiej i hrabiego Manó Andrássyego, współtworzyła w Budapeszcie z innymi arystokratkami Węgiersko-Polski Komitet Opieki nad Uchodźcami.