Edith Weiss - Instytut Pileckiego

Medal "Virtus et Fraternitas" / Odznaczeni

Edith Weiss (1899–1967)

Odznaczona w 2022 roku.

Pochodziła z rodziny węgierskich przemysłowców żydowskich. Jej ojciec Manfred Weiss za dostawy dla armii Austro-Węgier otrzymał od cesarza Franciszka Józefa tytuł barona. Wychowywała się w dostatku, ale też w atmosferze szacunku dla ludzi w potrzebie.

Od młodości angażowała się w działalność dobroczynną. Kiedy wybuchła wojna, baronówna skierowała swoją pomoc do tysięcy Polaków, którzy szukali schronienia na Węgrzech.

W 1939 roku Weiss została członkinią Węgiersko-Polskiego Komitetu
Opieki nad Uchodźcami. Zrzeszał on działaczy społecznych z węgierskich
elit, którzy chcieli pomóc uchodźcom z Polski. Działała w komórce odpowiedzialnej za kierowanie do pracy. Internowanym Polakom z różnych grup zawodowych umożliwiała opuszczenie obozów, proponując wyjazd do pracy we Francji lub nawet w Iraku – krajach uznawanych na początku wojny za bezpieczne i wolne od wpływów Niemiec.

Z własnej inicjatywy rozsyłała internowanym arkusze werbunkowe, choć po interwencji władz wojskowych musiała zaprzestać akcji rekrutacyjnej. Uprzywilejowany status arystokratki nadal jednak otwierał jej drzwi do wielu ważnych osób na Węgrzech. W ten sposób zabiegała o polepszenie losu polskich uciekinierów.

Oprócz zaangażowania w Węgiersko-Polskim Komitecie Opieki nad Uchodźcami Weiss działała z ramienia wielu żydowskich organizacji na Węgrzech i współpracowała z przedstawicielami Międzynarodowego Komitetu Czerwonego Krzyża. Interweniowała w sprawie polskich Żydów
na Węgrzech, chroniąc ich przed deportacją i zabiegając o polepszenie
ich warunków życiowych.

Kiedy Niemcy zajęli Węgry w marcu 1944 roku, baronównie i jej najbliższym
groziła wywózka do Auschwitz. W zamian za okup, na który składał się cały rodzinny majątek, w maju 1944 roku Weissowie opuścili Węgry i wyjechali do neutralnej Portugalii. Dzięki temu Edith ocalała z Zagłady.
Po wojnie zamieszkała w USA. Nigdy już nie odwiedziła swojej ojczyzny.

W październiku 1939 roku Ministerstwo Spraw Wewnętrznych przystąpiło do uruchomienia ośrodka [dla] młodzieży harcerskiej, przydzielając na ten cel wielki dwór w Somló-Szöllős, mogący pomieścić około 100 osób. Młodzież przy pomocy i pod kierunkiem fachowych robotników szybko przystosowała przydzielone pomieszczenie do potrzeb ośrodka tak, że w listopadzie 1939 r.
rozpoczęto naukę. Tam też powstało pierwsze polskie gimnazjum na Węgrzech przy wydatnej pomocy organizacyjnej Weiss Edit, zmuszonej następnie do wycofania się z pracy społecznej przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych na skutek nacisku niemieckiego z uwagi na żydowskie jej pochodzenie.

Zobacz także

  • Pedro Correia Marques

    odznaczeni

    Pedro Correia Marques
    (1890–1972)

    Zaczęło się od pisania krótkich notek i sprzątania redakcji miesięcznika „Rosário”. Pod koniec lat 30. XX w. Correia Marques kierował „A Voz” – najchętniej prenumerowanym dziennikiem w Portugalii. Jako uznany dziennikarz odwiedził wówczas m. in. Polskę.

  • Petro Bazeluk (1903–1949)

    odznaczeni

    Petro Bazeluk (1903–1949)

    Mykoła Bazeluk mówił, że przed wojną na Wołyniu nie było różnicy, kto jest Ukraińcem, a kto Polakiem. Wszystko zmieniło się w 1943 roku, kiedy to, jak wspominał: „brat poszedł na brata”.

  • Mychajło Susła

    odznaczeni

    Mychajło Susła
    (1901–1970)

    Podwójne Boże Narodzenia, podwójne Wielkanoce, rzymsko- i greckokatolickie – tak świętowanie w Podkamieniu w Galicji Wschodniej wspominała Irena Próchniak. Wraz z wybuchem wojny relacje polsko-ukraińskie zaczęły się pogarszać.