Aktualność

Zgłębianie historii II wojny światowej to zadanie wymagające dobrej logistyki. Nasze zasoby cyfrowe udostępniamy po to, aby ułatwić pracę badaczom tego okresu: wystarczy kilka kliknięć, aby odkryć losy Polski i jej obywateli w XX wieku.

Jednym z zadań Instytutu Pileckiego jest gromadzenie i udostępnianie dokumentów ukazujących oblicza zeszłego stulecia. Wiele z nich było dotąd rozproszonych, nieodkrytych lub zapomnianych. Cześć znajdowała się w archiwach na innych kontynentach. Tak było w przypadku materiałów, które stanowią jeden z największych zbiorów świadectw ludności cywilnej okupowanej Europy.

W dokumentach zamieszczonych na portalu Zapisy Terroru kryją się osobiste doświadczenia tysięcy Polaków – ofiar zbrodni totalitarnych, ich rodzin i bliskich. Wśród materiałów można znaleźć m.in zeznania Polaków, którzy opuścili ZSRR wraz z Armią Andersa, relacje dotyczące ofiar zbrodni katyńskiej, świadectwa o Polakach pomagających Żydom czy akta po Głównej Komisji Badania Zbrodni Niemieckich w Polsce, przekazane przez IPN. Przez lata rozproszone i zamknięte w archiwach, dziś umożliwiają odkrycie historii rodzinnych i lokalnych, inspirują uczonych, dziennikarzy oraz ludzi kultury. Dzięki tłumaczeniom na język angielski trafiają do obiegu międzynarodowego, upowszechniając na świecie wiedzę o podwójnej okupacji w Polsce oraz pamięć o ofiarach totalitaryzmu. 

Specyficzny zbiór dokumentów stanowią wypracowania polskich dzieci, dotyczące ich przeżyć wojennych. Prace powstały w ramach konkursu, który został ogłoszony 1946 roku za zgodą ówczesnego Ministerstwa Oświaty.

Materiały udostępnione w serwisie pozyskano m.in. ze zbiorów amerykańskiego Instytutu Hoovera, Komitetu dla Upamiętnienia Polaków Ratujących Żydów, Instytutu Pamięci Narodowej, Muzeum Katyńskiego – Oddziału Martyrologicznego Muzeum Wojska Polskiego, Archiwum Akt Nowych, Państwowego Archiwum w Kielcach oraz Państwowego Archiwum w Radomiu.

Zobacz internetową bazę świadectw Zapisy Terroru.

Archiwum Instytutu Pileckiego to kolejna baza źródeł archiwalnych w wersji cyfrowej, która jest tworzona w celu interdyscyplinarnej refleksji nad kluczowymi zagadnieniami XX wieku: totalitaryzmem niemieckim i sowieckim. Materiały, które zostaną udostępnione na portalu, pozyskujemy od instytucji, archiwów publicznych, organizacji społecznych, zarówno krajowych, jak i międzynarodowych, a także od osób prywatnych. Pełny dostęp do platformy będzie możliwy jedynie w siedzibie Instytutu Pileckiego, ale już teraz – z myślą o późniejszej wizycie – można się zapoznać z opisami skatalogowanych źródeł.

Pełnotekstowa wyszukiwarka, przeszukująca treść dokumentów oraz metadane, pozwala użytkownikowi na szybkie dotarcie do intersującego go źródła. Innym możliwym sposobem poruszania się po zgromadzonych zasobach, jest wykorzystanie ich podziału na instytucje archiwalne, z jakich pochodzą dokumenty. W kolekcji pochodzącej z danej placówki znajdują się ułożone hierarchicznie zespoły i jednostki archiwalne.

Jako pierwsze udostępnimy materiały Bundesarchiv, opisujące m.in. sposób funkcjonowania niemieckiego aparatu terroru w okupowanej Polsce. To przykład pierwszej i – dotychczas – jedynej tego typu współpracy polskiej instytucji badawczej z Federalnym Archiwum Niemieckim. Jako jedna z nielicznych instytucji na świecie posiadamy również dokumenty Komisji Narodów Zjednoczonych ds. Zbrodni Wojennych (UNWCC), które stanowią świadectwo m.in. niemieckiej polityki okupacyjnej w Polsce. Zostały one odtajnione dopiero w 2017 r., a do niedawna wgląd do nich był możliwy jedynie za zgodą Sekretarza Generalnego ONZ. Archiwum cyfrowe instytutu będzie trzecim miejscem po londyńskiej The Wiener Library oraz waszyngtońskim Holocaust Memorial, w którym powyższe materiały będą dostępne dla badaczy.

W skład archiwum wchodzą również nagrania filmowe pochodzące z projektu Świadkowie Epoki – Archiwum Historii Mówionej, prowadzonego od 2018 r. przez Instytut Pileckiego. Notacje stanowią wspomnienia osób, które przeżyły II wojnę światową, a także tych, którzy dobrze pamiętają okres komunistyczny: żołnierzy wszystkich frontów, cywili, więźniów politycznych, obozów koncentracyjnych, łagrów czy robotników przymusowych. Wśród osób, z którymi przeprowadzono wywiady, można wymienić m.in. Wiesława Kępińskiego (przybranego syna Jarosława Iwaszkiewicza, ocalonego z rzezi Woli), ks. Jana Sikorskiego (duszpasterza więziennego, kapelana Solidarności), Aleksandra Tarnawskiego (ostatniego żyjącego cichociemnego), czy Teresę Żabińską-Zawadzką (córkę Antoniny i Jana Żabińskich, sprawiedliwych z warszawskiego ZOO). Skrócone wersje notacji są udostępnione serwisie YouTube.

Zobacz katalog zbiorów Archiwum Instytutu Pileckiego.

Zachęcamy również do zapoznania się z szeroką ofertą Biblioteki Instytutu Pileckiego.

Możliwość korzystania ze źródeł archiwalnych w zaciszu własnego domu otwiera nowe perspektywy, zwłaszcza w obliczu trudnej sytuacji, w jakiej się obecnie znajdujemy. Mamy nadzieję, że zgromadzone przez nas zbiory wykorzystywane będą w badaniach historyków z Polski, a także z zagranicy. Ufamy w to, że dzięki naszym pracom wiedza o tym okresie, a także o roli i znaczeniu Polski w tym czasie, zostanie jeszcze bardziej rozpowszechniona, zwłaszcza poza granicami naszego kraju.