24 marca | Narodowy Dzień Pamięci Polaków ratujących Żydów pod okupacją niemiecką - Instytut Pileckiego

Instytut / Aktualności

24 marca | Narodowy Dzień Pamięci Polaków ratujących Żydów pod okupacją niemiecką

W 2018 roku Prezydent RP ustanowił dzień 24 marca Narodowym Dniem Pamięci Polaków Ratujących Żydów pod okupacją niemiecką, upamiętniając wszystkich obywateli polskich, którzy z narażeniem życia udzielali Żydom pomocy podczas niemieckiej okupacji.

W preambule ustawy powołującej święto zapisano: w hołdzie Obywatelom Polskim – bohaterom, którzy w akcie heroicznej odwagi, niebywałego męstwa, współczucia i solidarności międzyludzkiej, wierni najwyższym wartościom etycznym, nakazom chrześcijańskiego miłosierdzia oraz etosowi suwerennej Rzeczypospolitej Polskiej, ratowali swoich żydowskich bliźnich od Zagłady zaplanowanej i realizowanej przez niemieckich okupantów (treść ustawy - kliknij).

81. rocznica śmierci rodziny Ulmów

Dzień 24 marca został wybrany na święto w nawiązaniu do tragicznej śmierci rodziny Ulmów oraz ukrywanych przez nich Żydów, w Markowej na Podkarpaciu. Tego dnia, w 1944 roku, w wyniku donosu, niemiecka żandarmeria zamordowała Józefa Ulmę, jego ciężarną żonę Wiktorię, ich dzieci (8-letnią Stanisławę, 6-letnią Barbarę, 5-letniego Władysława, 4-letniego Franciszka, 3-letniego Antoniego i półtoraroczną Marię) oraz ośmioro ukrywanych przez nich Żydów. Byli to Saul Goldman, jego czterej synowie (Baruch, Mechel, Joachim, Mojżesz; rodzinę od imienia ojca nazywano Szallami) oraz Gołda (Genia) Grünfeld, Lea (Layca) Didner i Reszla, córka jednej z nich. Ulmów zadenuncjował prawdopodobnie Włodzimierz Leś, granatowy policjant z Łańcuta, który początkowo za pieniądze sam pomagał rodzinie Saula Goldmana.

W 1995 r. Instytut Yad Vashem uhonorował pośmiertnie Józefa i Wiktorię Ulmów tytułem Sprawiedliwych wśród Narodów Świata. 10 września 2023 roku, dekretem papieża Franciszka, Ulmowie oraz ich dzieci zostali ogłoszeni błogosławionymi Kościoła Katolickiego.

Na zdjęciu Wiktoria i Józef Ulmowie, ze zbiorów M. Szpytmy.

Świadectwa ratujących i ratowanych

W archiwum historii mówionej Instytutu Pileckiego „Świadkowie Epoki” na YouTube znajdą Państwo wiele historii ratujących i ratowanych podczas okupacji niemieckiej, opowiedzianych przez świadków. Poniżej zaledwie kilka z nich.  

Hanna Chmielecka, córka Heleny Chmieleckiej, opowiada o swojej mamie, która w 1942 zdecydowała się przyjąć pod swój dach młodą Żydówkę Dorę Frankenberg z Radziejowa. 

Olek Netzer (ur. 1937), właściwie Aleksander Lipstadt, syn znanego żydowskiego lekarza z Warszawy. Tuż przed rozpoczęciem likwidacji warszawskiego getta, w lipcu 1942 roku, został objęty akcją ratowania dzieci żydowskich, kierowaną przez Irenę Sendlerową. 

Krystyna Budnicka (ur. 1932 w Warszawie jako Hena Kuczer), polska działaczka społeczna pochodzenia żydowskiego, członkini Stowarzyszenia Dzieci Holocaustu, honorowa obywatelka miasta stołecznego Warszawy. 

Feliks Trusiewicz (1921–2019), świadek rzezi wołyńskiej. Jego rodzina zginęła w listopadzie 1942 roku podczas zbrodni dokonanej przez policjantów z ukraińskiej policji pomocniczej pod dowództwem niemieckim na Polakach ze wsi Obórki na Wołyniu. 

Barbara Tarnowska (ur. 1934 w Kościelisku), córka Góralki i Ormianina, który przyjechał na Podhale ze Lwowa. Jej ojciec jako leśniczy został następnie skierowany w okolice Sandomierza na placówkę leśną. W ich domu ukrywała się młoda dziewczyna żydowska Cyla (sąsiadka z Kościeliska), która pod koniec wojny na fałszywej kenkarcie wyjechała do Niemiec, a stamtąd dalej do Ameryki.

Zobacz także