Świadkowie Epoki. Archiwum Historii Mówionej - Instytut Pileckiego
Świadkowie Epoki. Archiwum Historii Mówionej
Niektóre z nich szokują, inne wzruszają do łez - takie są relacje nagrane w ramach projektu Świadkowie Epoki. Nasi filmowcy nagrali już 1250 notacji z osobami, które przeżyły II wojnę światową i pamiętają burzliwe czasy powojenne.
„Tam wszyscy byli fachowcy: krawcy, szewcy, kowale. I wełnę się gręplowało, i olej się biło, i młyny były żydowskie (…). Była taka Lejbowa, co trzydzieści panien albo więcej – wszystkie stroiła”. Tak swoją opowieść o świecie, którego już nie ma, rozpoczęła Eugenia Zębrowska. We wspomieniach tej 90-letniej dziś kobiety pojawia się wiele żydowskich nazwisk – niegdyś byli to jej sąsiedzi, koleżanki, znajomi. Ilu z nich zginęło, komu udało się przeżyć? W historii pani Eugenii nie brakuje relacji o pomocy udzielanej przez polskich mieszkańców mazowieckich wsi. Niestety, wielu z naszych rodaków zapłaciło za to najwyższą cenę.
To jedna z pierwszych notacji nagranych w ramach projektu „Świadkowie Epoki. Archiwum Historii Mówionej”, jaka została udostępniona na kanale YouTube. Od 2018 roku filmowcy Instytutu Pileckiego rejestrują wspomnienia ludzi, którzy przeżyli II wojnę światową, a także tych pamiętających czasy powojenne. O swoich przeżyciach opowiadają żołnierze wszystkich frontów, cywile, więźniowie polityczni, obozów koncentracyjnych, pracy przymusowej, łagrów. Świadkowie zbrodni z pobudek nacjonalistycznych i zbrodni wojennych. Sprawiedliwi i Ocaleni. Obywatele polscy, Polacy o innej przynależności państwowej, obywatele innych krajów. Wśród wspomnień z czasów powojennych znajdują się m.in. relacje o działaniach NKWD, zatrzymaniach przez służby bezpieczeństwa, stanie wojennym. O działalności Solidarności opowiadają jej członkowie, o strajkach robotniczych – ich uczestnicy. Niektóre z tych osób nigdy wcześniej nie udzielały wywiadów; inni czekali na to, aż ktoś w końcu odda im głos. Relacje zostały podzielone na bloki tematyczne; wśród nich można wymienić m.in. Zbrodnię Katyńską, Powstanie Warszawskie, Zbrodnie niemieckie podczas okupacji, Świadków Rzezi Wołyńskiej czy Obławę Augustowską.
Jesteśmy wdzięczni widzom nie tylko za zainteresowanie naszymi bohaterami, ale również za cenne informacje dotyczące niezwykłych losów swoich krewnych i znajomych. Do tej pory przeprowadziliśmy 1250 notacji – zarówno w Polsce, jak i zagranicą.
W jakich sposób znajdujemy "Świadków Epoki"? Oddajmy głos Bartoszowi Bolesławskiemu, pracownikowi Zespołu ds. projektów filmowych Instytutu Pileckiego:
„<<Z jakimi organizacjami kombatanckimi współpracujecie?>> – słyszeliśmy już niejeden raz. Wiele kontaktów nawiązaliśmy właśnie dzięki takim organizacjom, ale często okoliczności, w jakich poznajemy naszych rozmówców, są równie ciekawe, jak opowiadane przez nich historie.
Władysław Kaseja
Po słonecznym czerwcowym weekendzie wracałem do Warszawy z rodzinnego Podkarpacia. Czekałem na pociąg na stacji w Łańcucie. Niedaleko siedział starszy pan, na pierwszy rzut oka około 70-letni. Kiedy pociąg wciąż nie nadjeżdżał, mężczyzna (ni to do mnie, ni do siebie) powiedział: „Co jest z tą koleją? Zawsze ma jakiejś opóźnienie…”. Odpowiedziałem w podobnym stylu i tak wywiązała się luźna pogawędka. Zanim pociąg w końcu nadjechał, zdążyliśmy się całkiem sporo o sobie dowiedzieć. Mężczyzna pochwalił się mieszkającym w Anglii wnukiem i nowonarodzonym prawnukiem Jaczemirem (do dziś nie wiem, skąd wzięło się tak oryginalne imię). Kiedy wspomniałem o tym, że zajmuję się historią, starszy pan wyraźnie się ożywił i zaczął opowiadać, co robił w czasie II wojny światowej, a ja szybko zweryfikowałem swoje wyobrażenie o jego wieku... Mieliśmy bilety w dwóch zupełnie różnych wagonach, ale pociąg był prawie pusty, więc usiedliśmy w jednym przedziale. Pan Władysław (zdążyliśmy się już sobie przedstawić) jechał do Krakowa; mieszkał w Nowej Hucie, ale pochodził z Poznania, a jego ojciec i stryjowie walczyli w Powstaniu Wielkopolskim. Dlaczego zamieszkał w Małopolsce i jak to się stało, że w latach osiemdziesiątych został jednym z głównych działaczy Solidarności w Nowej Hucie? Dwie godziny jazdy z Łańcuta do Krakowa to za mało, aby opowiedzieć „historię swojego życia”. Poprosiłem pana Władysława o numer telefonu i umówiliśmy się na notację w Krakowie. Udało się nagrać emocjonującą opowieść, a po nagraniu żona pana Władysława ugościła nas obiadem i jeszcze przygotowała prowiant na podróż z Krakowa do Warszawy! Nigdy nie przypuszczałem, że jednego z najbardziej fascynujących bohaterów poznam dzięki spóźniającemu się pociągowi.
Felicja Wysocka i Olga Morawska
Olga Morawska z domu Koss była jedną z uczennic słynnej polskiej szkoły w Balatonboglár na Węgrzech. Przyjaźniła się tam z córką Henryka Sławika, Sprawiedliwego wśród Narodów Świata. Szczegóły wywiadu ustalałem podczas rozmowy z panią Elżbietą, jej córką. W pewnym momencie zapytała mnie o to, czy nie zechciałbym nagrać również Felicji, siostry jej mamy, która także uczyła się w Balatonboglár. Okazało się, że jeszcze nigdy nie udzielała wywiadów, w przeciwieństwie do pani Olgi, która już wypowiadała się na potrzeby filmu dokumentalnego o Henryku Sławiku. Tym sposobem udało nam się nagrać dwie relacje zamiast jednej! I tu ciekawostka: siostry całą wojnę spędziły razem, więc – siłą rzeczy – opowiadały o tych samych postaciach i wydarzeniach. Kolejny raz okazało się, że dwie osoby mogą mieć zupełnie inne spojrzenia na te same fakty, więc obie relacje mają unikalną wartość".
Zobacz także
- Zmiana na stanowisku dyrektora Instytutu Solidarności i Męstwa im. Witolda Pileckiego
Aktualności
Zmiana na stanowisku dyrektora Instytutu Solidarności i Męstwa im. Witolda Pileckiego
11 kwietnia 2024 r. decyzją Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego ze stanowiska dyrektora Instytutu Solidarności i Męstwa im. Witolda Pileckiego odwołana została dr hab. Magdalena Gawin.
- Instytut dziękuje swojej założycielce
Aktualności
Instytut dziękuje swojej założycielce
Magdalena Gawin założyła Instytut Pileckiego jeszcze jako podsekretarz stanu w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego w 2016 r.
- Radosnych i błogosławionych Świąt Wielkanocnych życzy prof. Magdalena Gawin, dyrektor Instytutu Pileckiego wraz z zespołem
Aktualności
Radosnych i błogosławionych Świąt Wielkanocnych życzy prof. Magdalena Gawin, dyrektor Instytutu Pileckiego wraz z zespołem
- Piątek: Język i historia Polski dla obcokrajowców
Aktualności
Piątek: Język i historia Polski dla obcokrajowców
Zajęcia mają na celu zapoznanie odbiorców uczących się języka polskiego jako obcego z najważniejszymi wydarzeniami z historii Polski poprzez ćwiczenie kompetencji językowych na poziomie A1+/A2.
- Raport „Podoba ci się, nie podoba, cierp, moja piękna – nieukarane zbrodnie. Przemoc seksualna rosyjskich wojsk okupacyjnych wobec ukraińskich kobiet”
Aktualności
Raport „Podoba ci się, nie podoba, cierp, moja piękna – nieukarane zbrodnie. Przemoc seksualna rosyjskich wojsk okupacyjnych wobec ukraińskich kobiet”
Raport przygotowany zespół Centrum Dokumentowania Zbrodni Rosyjskich w Ukrainie im. Rafała Lemkina działający przy Instytucie Pileckiego.
- Świadectwa Centrum Lemkina na Georgetown University w Waszyngtonie
Aktualności
Świadectwa Centrum Lemkina na Georgetown University w Waszyngtonie
7 lutego 2024 r. na Georgetown University w Waszyngtonie odbyła się konferencja poświęcona dokumentowaniu i ściganiu zbrodni wojennych popełnianych na ludności cywilnej przez armię rosyjską w Ukrainie, w której wzięła udział dyrektor Instytutu Pileckiego.
- "Dom Turka". Katownia NKWD i UB w Augustowie
Aktualności
"Dom Turka". Katownia NKWD i UB w Augustowie
Poznaj historię "Domu Turka", w którym powstaje Dom Pamięci Obławy Augustowskiej Instytutu Pileckiego.
- NOWOŚĆ | Książka "Koszykowa róg Stalina"
Aktualności
NOWOŚĆ | Książka "Koszykowa róg Stalina"
Dr hab. Andrzej Zawistowski w swojej nowej książce przedstawia historię Aresztu Wewnętrznego MBP na Koszykowej. Tło opowieści stanowią dzieje najbliższej okolicy oraz losy ludzi, którzy do niego trafili – wśród nich Witold Pilecki.
- Zdrowych, pogodnych, błogosławionych Świąt Bożego Narodzenia oraz szczęśliwego Nowego Roku!
Aktualności
Zdrowych, pogodnych, błogosławionych Świąt Bożego Narodzenia oraz szczęśliwego Nowego Roku!
Zdrowych, pogodnych, błogosławionych Świąt Bożego Narodzenia oraz szczęśliwego Nowego Roku życzy dr hab. Magdalena Gawin, dyrektor Instytutu Pileckiego wraz z zespołem.
- 2023 | Agnieszka Witkowska-Krych, "Dziecko wobec Zagłady. Instytucjonalna opieka nad sierotami w getcie warszawskim"
Aktualności
2023 | Agnieszka Witkowska-Krych, "Dziecko wobec Zagłady. Instytucjonalna opieka nad sierotami w getcie warszawskim"
Książka Agnieszki Witkowskiej-Krych, "Dziecko wobec Zagłady. Instytucjonalna opieka nad sierotami w getcie warszawskim" została laureatem Międzynarodowej Nagrody im. Witolda Pileckiego w kategorii "naukowa książka historyczna" w 2023 r.
- 2023 | Bartłomiej Noszczak, "Orient zesłańców. Bliski Wschód w oczach Polaków ewakuowanych ze Związku Sowieckiego (1942–1945)"
Aktualności
2023 | Bartłomiej Noszczak, "Orient zesłańców. Bliski Wschód w oczach Polaków ewakuowanych ze Związku Sowieckiego (1942–1945)"
Książka Bartłomieja Noszczaka "Orient zesłańców. Bliski Wschód w oczach Polaków ewakuowanych ze Związku Sowieckiego (1942–1945)" zwyciężyła konkursie Międzynarodowej Nagrody im. Witolda Pileckiego w 2023 r. w kategorii II: reportaże historyczne, biografie.
- 2023 | Zbigniew Parafianowicz, Śniadanie pachnie trupem. Ukraina na wojnie
Aktualności
2023 | Zbigniew Parafianowicz, Śniadanie pachnie trupem. Ukraina na wojnie
W 2022 r. w związku z agresją Rosji na Ukrainę, Kapituła konkursu Międzynarodowej Nagrody im. Witolda Pileckiego stworzyła kategorię specjalną. W 2023 r. autorem najlepszej książki w tej kategorii został Zbigniew Parafianowicz.