Cele i koncepcja architektoniczna nowej siedziby Instytutu Pileckiego | "Coś czego do tej pory nie było" - Instytut Pileckiego

Budynek przy ul. Siennej w Warszawie to będzie miejsce nauki i kultury otwarte dla polskich i zagranicznych naukowców, dla dziennikarzy, ludzi kultury, rodzin ofiar i świadków zbrodni - wszystkich zainteresowanych historią XX wieku.

Coś zupełnie nowego, czego do tej pory nie było

Nowa siedziba Instytutu Pileckiego przy ul. Siennej w Warszawie będzie miejscem pracy wyspecjalizowanej jednostki badawczej scalającej zagraniczne i polskie archiwa, w której będziemy opowiadać o przeszłości, przyszłości i teraźniejszości z punktu widzenia Polski i Europy Środkowowschodniej.

Najlepsze instytucje na świecie zawsze składają się z trzech filarów: archiwum, działu badawczego i muzeum. W Polsce, te trzy filary zwykle nie występują wspólnie – poza wyjątkiem w postaci Muzeum Auschwitz-Birkenau – rzadko kiedy polskie muzeum posiada komponent archiwalny. Chciałam te najlepsze wzorce przenieść do Instytutu Pileckiego. Chcieliśmy zrobić coś zupełnie nowego, czego do tej pory nie było – mówiła w wywiadzie dla Rzeczpospolitej 22 grudnia 2023 r. dyrektor Instytutu Pileckiego prof. Magdalena Gawin.

Nowa siedziba to możliwość zaprezentowania bogatych zbiorów bibliotecznych i międzynarodowego zasobu archiwalnego. Instytut Pileckiego to jedyne miejsce w Polsce, które daje dostęp do milionów stron zagranicznych archiwaliów m. in. z Niemiec (m. in z Bundesarchiv), Wielkiej Brytanii, USA, Australii, czy Szwajcarii. Tylko z niemieckich archiwów Instytut pozyskał 5 mln skanów! Archiwum Pileckiego jest też jednym z czterech miejsc na świecie, które udostępnia archiwa ONZ odsłaniające kulisy powstawania komisji ds. zbrodni niemieckich, która stworzyła podstawy do procesów norymberskich. W nowej czytelni Instyutu użytkownicy będą mogli po raz pierwszy zapoznać się z pisemnymi i filmowymi świadectwami ofiar rosyjskiej okupacji gromadzonymi przez Centrum Lemkina.

A wszystko to tylko część niezwykle ciekawych zbiorów Instytutu Pileckiego!

To będzie znakomite miejsce pracy dla zagranicznych badaczy. Dotąd historia Europy Środkowej i Wschodniej była opowiadana z Wiednia, Frankfurtu. Pora przesunąć punkt ciężkości na Warszawę - przekonuje prof. Gawin.

Dużo łatwiej i taniej jest usiąść w jednym miejscu i mieć dokumenty z Nowego Jorku, Berlina, Paryża, niż jeździć po świecie by prowadzić badania dotyczące jednego zagadnienia. Chciałabym, żeby tak było w Polsce. Chciałabym, żeby w ten sposób badacze poznawali nie tylko historię Polski, ale także Europy Środkowo-Wschodniej – dodaje dyrektor Gawin.

To nie będą tylko pomieszczenia biurowe: będziemy mieć ogólnodostępną czytelnię i bibliotekę, będziemy mieć stałą ekspozycję przeznaczoną dla wszystkich zainteresowanych, nie tylko dla naukowców - przekonuje dyrektor Gawin.

Wystawa przy Siennej będzie składała się z trzech przestrzeni "S" – "Solidarności", "Świadectw" i "Sprawiedliwości" - te trzy wartości uosabiał nasz patron Witold Pilecki. Wejście będzie prowadziło przez strefę Solidarności, gdzie nie mogło zabraknąć naszego patrona i Grupy Ładosia – powiedziała kierownik Działu Wystaw Katarzyna Grabowska.

(przeczytaj cały wywiad, Rzeczpospolita, Plus Minus, 22.12.2023 r.).

Koncepcja architektoniczna

Nowa siedziba Instytutu Pileckiego w estetyce i języku architektonicznym nawiązuje do XX-lecia międzywojennego. Koncepcja została wypracowana przez interdyscyplinarny zespół złożony z architektów, architektów wnętrz, historyków i specjalistów od wystaw.

Oprócz pomieszczeń biurowych planowana jest między innymi ogólnodostępna czytelnia i biblioteka, sala koncertowa oraz stała ekspozycja przeznaczona dla wszystkich zainteresowanych, nie tylko dla naukowców.

Jak podkreśla Bogumił Kidziak, kierownik zespołu – fasada budynku ma nawiązywać do niezapisanych stron księgi. „Zadaniem Instytutu jest ich zapisanie” – dodaje projektant. Budynek w swojej morfologii swojej jest współczesną, funkcjonalną i przyjazną użytkownikom przestrzenią - antytezą idei totalitaryzmu, stanowiącą dorobek osiągnięty dzięki zmaganiom pokoleń.

„Chcieliśmy, żeby ten budynek miał charakter państwowo-twórczy, żeby w swojej estetyce i języku architektonicznym odnosi się do XX-lecia międzywojennego” – mówi Tomasz Trzupek, architekt i malarz, kierownik Pracowni Rysunku, Malarstwa i Rzeźby na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej. „Stąd też zastosowane wewnątrz metaloplastyki i meblorzeźby, które mówią o idei państwa polskiego”.

„Wewnątrz budynku pozwoliliśmy sobie zinterpretować szkic Witolda Pileckiego. Nazwaliśmy go roboczo „Ułan”. Przekształciliśmy go na metaloplastykę, która będzie wisiała nad salą audytoryjną. Zależało nam, aby poprzez sztukę związać ten budynek z historią Warszawy, z architekturą historyczną, a także z pewną tradycją dekorowania budynku” – podkreśla Tomasz Trzupek.

W projektowaniu elementów wyposażenia gmachu wykorzystano sztuczną inteligencję, której zadaniem było stworzenie projektów nawiązujących do twórczości międzywojennych artystów, m. in. Władysława Skoczylasa i Tamary Łempickiej. „Wydało nam się ciekawe, że otwarcie drzwi klamką stworzoną przez sztuczną inteligencję, w pewnym sensie poprowadzi z przeszłości, przez teraźniejszość w przyszłość” – powiedział Bogusław Kidziak.

Celem przebudowy budynku Instytutu Pileckiego przy ulicy Siennej 82 w Warszawie jest stworzenie ośrodka będącego znaczącym miejscem kultury i dokumentacji na mapie miasta Warszawy. W koncepcji zastosowano dwa równoległe nurty działania przy budynku istniejącym: adaptację i kreację.

Adaptację - stosowne wykorzystanie potencjału istniejącego budynku poprzez remont, adaptację i dostosowanie jego pomieszczeń do zdefiniowanych programem funkcji użytkowych. Adaptacja i dostosowanie odbędą się poprzez maksymalne odczytanie możliwości istniejących pomieszczeń jedynie z konieczną ingerencją co do zasady w ich strukturę konstrukcyjną i architektoniczną, oraz dostosowanie poszczególnych nowych funkcji do tego potencjału. Wszelkie adaptacje i prace remontowe odbywać się będą w sposób minimalistyczny – zarówno w warstwie architektoniczno - przestrzennej jak i w warstwie substancji budowlanej.

Kreację - stworzenie nowego potencjału przestrzennej substancji użytkowej poprzez dobudowanie nowych elementów architektonicznych, korzystając z faktu przebudowy budynku. Nowe przestrzenie i nowa substancja architektoniczna posługiwać się będą także językiem minimalistycznego funkcjonalizmu. Nowo stworzone przestrzenie umożliwią na przykład perfekcyjne funkcjonowanie przestrzeni publicznie dostępnych np. nowej sali wielofunkcyjnej, sal konferencyjnych i biblioteki z czytelnią a także perfekcyjne funkcjonowanie prac własnych instytutu Pileckiego w postaci gromadzenia spuścizny historycznej. Czytelny układ funkcjonalny pozwoli na wygodne rozdysponowanie elementów programu w zrewaloryzowanej i nowocześnie wyposażonej substancji budynku.

Na uwagę zasługuje też fakt, że projekt odpowiada potrzebie redukcji zużycia energii a pozyskane przy pracach rozbiórki materiały poddane będą w maksymalnym stopniu recyklingowi.