Instytut Pileckiego odnalazł zaginiony film „Europa” Franciszki i Stefana Themersonów - Instytut Pileckiego
Instytut Pileckiego odnalazł zaginiony film „Europa” Franciszki i Stefana Themersonów
„Europa” to powstały w latach 1931-1932 niemy film, zaginiony w zawierusze wojennej. Jego autorzy twierdzili, że „prawie na pewno nie istnieje”: negatyw miał spalić się w Warszawie, a paryskie laboratorium, do którego trafiła kopia, splądrowali Niemcy.
Instytut Pileckiego odnalazł w niemieckim archiwum uznany dotąd za zaginiony awangardowy film „Europa” Franciszki i Stefana Themersonów. Odkrycie to miało miejsce w ramach szeroko zakrojonych prac badawczych berlińskiego oddziału Instytutu Pileckiego, który - współpracując z Bundesarchiv od 2019 roku - przeprowadził digitalizację już ponad 32.000 sygnatur i milionów dokumentów archiwalnych. Film, o którym krążyły legendy, świadectwo polskiej i światowej kultury, powstał w latach 1931-1932 w oparciu o poemat Anatola Sterna „Europa” z roku 1929, jedno z najważniejszych dzieł międzywojennej awangardy literackiej. 6 października w Londynie odbędzie się pierwszy pokaz europejski, a 15 października w Kinie Iluzjon pierwszy polski pokaz odnalezionego filmu „Europa”.
„To pokazuje, jak bardzo potrzebne było powstanie Instytutu Pileckiego i jego placówki w Berlinie. Właśnie w ten sposób chcemy budować długofalową politykę historyczną, która w tym wypadku nie tylko uzupełnia luki ciągłości historycznej Polski, ale także odkrywa i przywraca do międzynarodowego obiegu dobra kultury, bardzo cenne z perspektywy ogólnoeuropejskiej”, powiedziała wiceminister kultury, dziedzictwa narodowego i sportu Magdalena Gawin.
Fenomen utraconej, a teraz odkrytej ponownie „Europy”
„Europa” to powstały w latach 1931-1932 film niemy, którego projekcja była poprzedzona czytaniem poematu Anatola Sterna o tym samym tytule. W aktualnej wersji, odrestaurowanej cyfrowo przez warszawski Fixafilm, film został wzbogacony o ścieżkę dźwiękową autorstwa kompozytora Lodewijka Munsa. „Europa” zaginęła w zawierusze wojennej, a sam Stefan Themerson mówił o filmie, że „prawie na pewno nie istnieje”. Negatyw miał być w Warszawie na Królewskiej w domu, który się spalił, a druga kopia w laboratorium w Paryżu, z którego Niemcy wszystko wywieźli. Jak pisze Janusz Lachowski w artykule Anatol Stern i Stefan Themerson. O „Europie”, a także przyjaźni dwóch awangardzistów na podstawie ich korespondencji wzajemnej z lat 1959–1968, na początku lat 70 XX wieku Themersonowie odtworzyli listę montażową filmu na prośbę Józefa Robakowskiego. Kilkanaście lat później Piotr Zarębski, operator i reżyser związany wówczas z Wytwórnią Filmów Oświatowych dokonał ponownej ekranizacji utworu. Oryginalnego filmu zatem nie było, ale był wciąż obecny w świadomości ludzi kultury. Teraz dzięki pracom archiwalnym Instytutu Pileckiego w Niemczech wreszcie można obejrzeć oryginał.
Dyrektor Instytytu Pileckiego, Dr. Wojciech Kozłowski, zauważa, że „(…) sukces odnalezienia filmu „Europa” był tylko możliwy dzięki mozolnej i systematycznej pracy w Niemczech. Jest tutaj jeszcze bardzo dużo archiwów i dokumentów, które tylko czekają na to, by je odkryć i opracować. Właśnie dlatego jest potrzebna stała placówka Instytutu Pileckiego w Berlinie”.
„Europa” jako manifest artystyczno-polityczny
Różnorakie zabiegi reżyserskie, takie jak wykorzystywanie odwróconych zdjęć poklatkowych, negatywów, zdjęć archiwalnych, animacji przedmiotów i wielokrotnej ekspozycji, czynią z „Europy” dzieło wyraziście reprezentujące awangardę artystyczną lat 20. Nic dziwnego: Franciszka i Stefan Themerson byli czołowymi postaciami polskiej awangardy międzywojennej, którzy stworzyli oryginalną koncepcję filmu eksperymentalnego, który, jak pisał Paweł Polit, „łączył poetykę i surrealizm fotomontażu z lirycznym wymiarem kadru filmowego”.
Oprócz warstwy estetycznej ważną rolę w nim odgrywa również wymiar społeczno-polityczny. Autorzy trafnie przeczuwali pojawiające się na horyzoncie przyszłe kataklizmy. Już za czasów Trzeciej Rzeszy film doczekał się z resztą wymownej recenzji, w której film określono jako „propagandowy”.
„Bardzo nas cieszy ten sukces, to wynik ciężkiej pracy naszych badaczy, który nie byłby możliwy bez naszej obecności w Berlinie. Współpracujemy z Bundesarchiv, mamy szeroko zakrojony program badań archiwalnych na terenie całych Niemiec. Digitalizujemy je, omawiamy, opowiadamy zawarte w nich historie w sposób niezwykły – w formie komiksów w ramach programu „Living Archive” i organizujemy spotkania wokół nich w ramach serii „Twierdza Archiwum”. W przyszłości chcemy tak, jak dotychczas, jak najwięcej mikrohistorii wydobyć na wierzch, wzbogacając powszechną świadomość historyczną w Niemczech i w Polsce”, podkreśla Hanna Radziejowska, dyrektor oddziału berlińskiego.
Premierowy pokaz „Europy” odbędzie się 6 października 2021 roku w ramach 65. BFI London Film Festival, we współpracy z Jasią Reinhardt, spadkobierczynią Themersonów oraz Themerson Estate. Partnerem wydarzenia jest Instytut Pileckiego.
Zobacz także
- Piątek: Język i historia Polski dla obcokrajowców
Aktualności
Piątek: Język i historia Polski dla obcokrajowców
Zajęcia mają na celu zapoznanie odbiorców uczących się języka polskiego jako obcego z najważniejszymi wydarzeniami z historii Polski poprzez ćwiczenie kompetencji językowych na poziomie A1+/A2.
- Raport „Podoba ci się, nie podoba, cierp, moja piękna – nieukarane zbrodnie. Przemoc seksualna rosyjskich wojsk okupacyjnych wobec ukraińskich kobiet”
Aktualności
Raport „Podoba ci się, nie podoba, cierp, moja piękna – nieukarane zbrodnie. Przemoc seksualna rosyjskich wojsk okupacyjnych wobec ukraińskich kobiet”
Raport przygotowany zespół Centrum Dokumentowania Zbrodni Rosyjskich w Ukrainie im. Rafała Lemkina działający przy Instytucie Pileckiego.
- Świadectwa Centrum Lemkina na Georgetown University w Waszyngtonie
Aktualności
Świadectwa Centrum Lemkina na Georgetown University w Waszyngtonie
7 lutego 2024 r. na Georgetown University w Waszyngtonie odbyła się konferencja poświęcona dokumentowaniu i ściganiu zbrodni wojennych popełnianych na ludności cywilnej przez armię rosyjską w Ukrainie, w której wzięła udział dyrektor Instytutu Pileckiego.
- "Dom Turka". Katownia NKWD i UB w Augustowie
Aktualności
"Dom Turka". Katownia NKWD i UB w Augustowie
Poznaj historię "Domu Turka", w którym powstaje Dom Pamięci Obławy Augustowskiej Instytutu Pileckiego.
- NOWOŚĆ | Książka "Koszykowa róg Stalina"
Aktualności
NOWOŚĆ | Książka "Koszykowa róg Stalina"
Dr hab. Andrzej Zawistowski w swojej nowej książce przedstawia historię Aresztu Wewnętrznego MBP na Koszykowej. Tło opowieści stanowią dzieje najbliższej okolicy oraz losy ludzi, którzy do niego trafili – wśród nich Witold Pilecki.
- Zdrowych, pogodnych, błogosławionych Świąt Bożego Narodzenia oraz szczęśliwego Nowego Roku!
Aktualności
Zdrowych, pogodnych, błogosławionych Świąt Bożego Narodzenia oraz szczęśliwego Nowego Roku!
Zdrowych, pogodnych, błogosławionych Świąt Bożego Narodzenia oraz szczęśliwego Nowego Roku życzy dr hab. Magdalena Gawin, dyrektor Instytutu Pileckiego wraz z zespołem.
- 2023 | Agnieszka Witkowska-Krych, "Dziecko wobec Zagłady. Instytucjonalna opieka nad sierotami w getcie warszawskim"
Aktualności
2023 | Agnieszka Witkowska-Krych, "Dziecko wobec Zagłady. Instytucjonalna opieka nad sierotami w getcie warszawskim"
Książka Agnieszki Witkowskiej-Krych, "Dziecko wobec Zagłady. Instytucjonalna opieka nad sierotami w getcie warszawskim" została laureatem Międzynarodowej Nagrody im. Witolda Pileckiego w kategorii "naukowa książka historyczna" w 2023 r.
- 2023 | Bartłomiej Noszczak, "Orient zesłańców. Bliski Wschód w oczach Polaków ewakuowanych ze Związku Sowieckiego (1942–1945)"
Aktualności
2023 | Bartłomiej Noszczak, "Orient zesłańców. Bliski Wschód w oczach Polaków ewakuowanych ze Związku Sowieckiego (1942–1945)"
Książka Bartłomieja Noszczaka "Orient zesłańców. Bliski Wschód w oczach Polaków ewakuowanych ze Związku Sowieckiego (1942–1945)" zwyciężyła konkursie Międzynarodowej Nagrody im. Witolda Pileckiego w 2023 r. w kategorii II: reportaże historyczne, biografie.
- 2023 | Zbigniew Parafianowicz, Śniadanie pachnie trupem. Ukraina na wojnie
Aktualności
2023 | Zbigniew Parafianowicz, Śniadanie pachnie trupem. Ukraina na wojnie
W 2022 r. w związku z agresją Rosji na Ukrainę, Kapituła konkursu Międzynarodowej Nagrody im. Witolda Pileckiego stworzyła kategorię specjalną. W 2023 r. autorem najlepszej książki w tej kategorii został Zbigniew Parafianowicz.
- Dołącz do nas jako Specjalista z j. ukraińskim w Zespole ds. Odznaczeń!
Aktualności
Dołącz do nas jako Specjalista z j. ukraińskim w Zespole ds. Odznaczeń!
Instytut Pileckiego to nie tylko nowoczesna instytucja prowadząca działalność badawczą i kulturalną, ale przede wszystkim ludzie pełni pasji i zaangażowania, którzy zdają sobie sprawę z wagi realizowanych projektów.
- Nowość! W walce o niepodległość Polski i prawa kobiet. Biografia Wandy Pełczyńskiej
Aktualności
Nowość! W walce o niepodległość Polski i prawa kobiet. Biografia Wandy Pełczyńskiej
Wanda Pełczyńska (z domu Filipkowska) była działaczką niepodległościową i polityczną, dziennikarką i sufrażystką. Przedstawiamy biografię wybitnej przedstawicielki polskiej inteligencji.
- Nowość! Książka: Intelektualny włóczęga. Biografia Stanisława Swianiewicza
Aktualności
Nowość! Książka: Intelektualny włóczęga. Biografia Stanisława Swianiewicza
Z przyjemnością przedstawiamy naszą nowość wydawniczą! Wojciech Łysek rekonstruuje kolejne etapy „intelektualnej włóczęgi” Stanisława Swianiewicza.