W tym roku świętujemy 230. rocznicę uchwalenia Konstytucji 3 maja. Pragniemy przyłączyć się do ogólnopolskich obchodów poprzez debatę „Krok ku wolności. Konstytucja 3 maja, Jerzy Waszyngton i duch republikanizmu" skierowaną do publiczności międzynarodowej.

3 maja 1791 roku król Stanisław August Poniatowski i reprezentanci narodu polskiego uchwalili konstytucję, której preambuła zawierała następującą formułę: „chcąc korzystać z pory, w jakiej się Europa znajduje, i z tej dogorywającej chwili, która nas samym sobie wróciła, wolni od hańbiących obcej przemocy nakazów, ceniąc drożej nad życie, nad szczęśliwość osobistą egzystencyją polityczną, niepodległość zewnętrzną i wolność wewnętrzną narodu, którego los w ręce nasze jest powierzony […] dla ugruntowania wolności, dla ocalenia ojczyzny naszej i jej granic, z największą stałością ducha niniejszą konstytucję uchwalamy […]”.

Wydarzenie to odbiło się szerokim echem zarówno w Europie, jak i poza nią. Jerzy Waszyngton, pierwszy prezydent Stanów Zjednoczonych, pod koniec lipca 1791 roku z satysfakcją skomentował w liście, że Polska „wydaje się podejmować znaczne i niespodziewane postępy krocząc ku wolności”.

Była to pierwsza nowoczesna konstytucja w Europie – uchwalona na kilka miesięcy przed francuską konstytucją 1791 roku – i druga na świecie po Konstytucji Stanów Zjednoczonych Ameryki (1787 r.). Oparto ją na monteskiuszowskim trójpodziale władzy zakorzenionym w koncepcji praworządności.

W 2021 roku świętujemy dwieście trzydziestą rocznicę uchwalenia Konstytucji 3 maja. Instytut Pileckiego pragnie przyłączyć się do ogólnopolskich obchodów poprzez debatę naukową skierowaną do szerokiej publiczności międzynarodowej, obejmującą następujące tematy: 1) duch republikanizmu na Zachodzie pod koniec XVIII wieku; 2) konstytucja jako fundament nowoczesnych narodów oraz praworządności; 3) znaczenie i rola konstytucji Stanów Zjednoczonych i Polski w momencie uchwalenia dokumentów oraz obecnie – ich dziedzictwo i wpływ na kształtowanie naszych społeczeństw; 4) powstawanie wolnych narodów w długim wieku XIX i zagrożenia dla ich niepodległości, wolności i prawa ze strony reżimów totalitarnych; 5) konstytucje i wojna o niepodległość Stanów Zjednoczonych w pamięci zbiorowej współczesnych społeczeństw demokratycznych – wyzwania i perspektywy.

Mamy nadzieję, że rzeczowa dyskusja na ten temat będzie źródłem cennych informacji oraz wnikliwych spostrzeżeń na temat problemów, z którymi mierzymy się obecnie, a także okazją do przystępnej wymiany refleksji z zakresu historii i polityki.

Paneliści:

Dorota Pietrzyk-Reeves – profesor w Katedrze Filozofii Polityki na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie. Jej najnowsze publikacje to Polish Republican Discourse in the Sixteenth Century („Ideas in Context”, Cambridge, 2020) oraz Civil Society, Democracy and Democratization (Frankfurt and Menem, 2016). 

Dr Kevin Butterfield – dyrektor zarządzający Biblioteki Narodowej im. Freda W. Smitha poświęconej Jerzemu Waszyngtonowi w rezydencji Mount Vernon. Autor książki The Making of Tocqueville’s America: Law and Association in the Early United States (Chicago, 2015), historyk specjalizujący się w porewolucyjnej historii Stanów Zjednoczonych. Przed przyjęciem posady w Mount Vernon pracował jako adiunkt na wydziale filologii klasycznej na Uniwersytecie Oklahomy, gdzie przez osiem lat wykładał wczesną historię Ameryki i prowadził program badawczy poświęcony amerykańskiej konstytucji. Otrzymał tytuł licencjacki w zakresie historii na Uniwersytecie Missouri i tytuł magisterski w zakresie historii na uniwersytecie College of William and Mary. Obronił doktorat z historii na Uniwersytecie Waszyngtona w St. Louis.

Richard Butterwick – profesor historii polsko-litewskiej na University College London. Jego najnowsze publikacje to The Polish-Lithuanian Commonwealth 1733–1795: Light and Flame (New Haven, 2020) oraz The Constitution of 3 May 1791: Testament of the Polish-Lithuanian Commonwealth (Warszawa, 2021).

Martyn Rady – profesor emeritus wykładający historię Europy Środkowej na University College London, były redaktor czasopisma naukowego „The Slavonic and East European Review”. Jego najnowsze publikacje to Customary Law in Hungary: Courts, Texts, and the Tripartitum (Oxford, 2015) oraz The Habsburgs: The Rise and Fall of a World Power (Londyn, 2020).

Moderator:

Dr Wojciech Kozłowski, dyrektor Instytutu Pileckiego, ośrodka badawczego z siedzibą w Warszawie, redaktor naczelny wydawanego przez Instytut czasopisma naukowego „Studia nad Totalitaryzmami i Wiekiem XX”. Absolwent historii na Uniwersytecie Warszawskim. Doktorat w zakresie mediewistyki obronił na Central European University w Budapeszcie. Był stypendystą New Europe College w Bukareszcie, jako visiting scholar prowadził badania na Wydziale Historii Uniwersytetu Harvarda.