Krok drugi: „policzyć dokładnie” - Instytut Pileckiego
Krok drugi: „policzyć dokładnie”
Ważny jest każdy trop. Wzmianka w gazecie, zeznanie sąsiada, list… powoli kawałki układanki składają się w całość. „Policzone” zostają wszystkie ofiary: zarówno Polacy, jak i Żydzi. Ale to nie liczby są tu najważniejsze, lecz dramat pojedynczego człowieka.
Przypomnijmy, nazwa projektu Zawołani po imieniu nawiązuje do wiersza Zbigniewa Herberta „Pan Cogito o potrzebie ścisłości”.
(…) musimy zatem wiedzieć
policzyć dokładnie
zawołać po imieniu
opatrzyć na drogę (…)
Tym razem przyjrzymy się drugiemu wersowi, a zarazem omówimy kolejny krok w procesie dochodzenia do prawdy: „policzyć dokładnie”.
Badając historie ofiar, nasi historycy ustalają dokładne okoliczności wydarzeń i identyfikują niemieckie jednostki wojskowe odpowiedzialne za egzekucje. Interpretują dokumenty sporządzone przez późniejsze komunistyczne władze, sędziów i prokuratorów.
Jako pierwsza na świecie instytucja prowadzimy kompleksowe działania, w skład których wchodzi nie tylko analiza archiwalnych materiałów (w tym dokumentów Głównej Komisji Badania Zbrodni Niemieckich w Polsce), ale również rejestrowanie relacji członków rodzin zamordowanych oraz żyjących świadków tamtych wydarzeń.
Jak mówi dr Marcin Panecki,
"Początkiem naszych badań jest zwykle kwerenda archiwalna, a także lektura sporządzonego przez Główną Komisję Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce spisu osób, które poniosły śmierć za pomoc Żydom podczas niemieckiej okupacji. Składane przed GKBZHwP zeznania stanowią dla nas punkt wyjścia do dalszych badań. Należy przy tym zaznaczyć, że „jakość” relacji bywa różna: niektóre są bardzo precyzyjne, niektóre lakoniczne, bywa i tak, że zeznania stoją ze sobą w sprzeczności. Dlatego też zajmujemy się historiami, które nie budzą większych wątpliwości. Praca badawcza nad konkretną historią to przede wszystkim setki przeczytanych dokumentów, pochodzących m.in. z zasobów Instytutu Pamięci Narodowej, Archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego, Archiwum Instytutu Yad Vashem w Jerozolimie".
Dr Marcin Panecki przyznaje, że prócz lektury źródeł archiwalnych oraz publikacji naukowych, nie do przecenienia jest pomoc lokalnych historyków – często amatorów. Natomiast Karol Madaj badania naukowców, którzy prowadzą studia nad projektem Zawołani po imieniu, porównuje z pracą detektywów:
"Czytamy zeznania składane przez prokuratorem, znajdujemy (czasem chodząc od drzwi do drzwi) świadków wydarzeń. Wszystko po to, by ustalić, co się dokładnie wydarzyło. Czasem konieczne jest przebadanie miejsce zbrodni za pomocą georadaru. Czy udaje się nam zweryfikować naszą wiedzę z źródłami żydowskimi? Jest ich mało, bo Żydzi przeważnie ginęli razem z Polakami. W przypadku historii Franciszka Andrzejczyka, dwójce z dwudziestu ukrywanych Żydów udało się przeżyć: jeden z nich, Simcha Moncarz, po wojnie spisał swoją relację w języku jidysz. Kiedy docieramy do tej samej historii, ale widzianej oczami tego, który się ukrywał, wszystko nabiera barw. To już nie jest 345 numer na liście, to konkretna tragiczna historia, która pozwala nam zawołać po imieniu: Franciszka, Stanisławę, Edwarda, Irenę, Henryka, Eugenię, Jadwigę i Tadeusza, ale także Simchę, Rejzel, Izraela, Moszego, Feiwela, Rachelę, Brachę, Judela i Szmulika. Pamięć ich wszystkim możemy uczcić minutą ciszy. Nawet teraz".
Oprócz kwerendy istotna jest również analiza dalszych losów rodzin zamordowanych, w tym osieroconych dzieci. Czy ktoś wytłumaczył im, dlaczego zginęli ich rodzice? Czy pamięć o postawie bliskich była dla nich powodem do dumy? W jaki sposób opowiadali o osobistej tragedii znajomym, sympatiom, a w końcu kolejnym pokoleniom? Ustalenia, jakie udało nam się poczynić na bazie materiałów archiwalnych, uzupełniamy zatem o rozmowy z bliskimi tych osób, które chcemy upamiętnić.
Jedną z osób zaangażowanych w notacje jest Agnieszka Dąbek:
"Są takie rozmowy, który zapadają mi głęboko w pamięć. Jedną z nich przeprowadziłam z Eugeniuszem Sową, panem w wieku około 90 lat. On nigdy nie opowiadał o swojej historii, może jedynie swoim najbliższym. Wraz z bratem, Józefem, na własne oczy widzieli zabójstwo swoich rodziców. I właśnie jego młodszy brat udzielał do tej pory wywiadów, poszukiwał informacji na temat tej zbrodni. Okazało się, że pan Eugeniusz odczuwał wielką potrzebę, aby opowiedzieć, jak on to wszystko zapamiętał. Kiedy usiadł naprzeciwko mnie i rozpoczął opowieść, miałam wrażenie, że mój rozmówca ma przed oczami tamte obrazy. Szczególnie poruszyła mnie jedna scena: mali chłopcy zza szyby samochodu, należącego do Niemców, wiedzą śmierć najbliższych im osób. Straszy z nich mówi wtedy do brata: <<Józek, nie mamy już rodziców>>. Takie słowa już ze mną zostają. Nagranie trwało ponad trzy godziny. Wszyscy byliśmy już zmęczeni, ale umówiliśmy się jeszcze na kolejne spotkanie".
Te wszystkie czynności pomagają nam poznać losy poszczególnych osób, ustalić konkretne fakty oraz liczby. „Policzyć”. I, co najważniejsze, przywrócić szacunek tym, którzy na całe dziesięciolecia pozostali zapomniani. Zdecydowana większość z wyróżnionych przez nas osób nie została wcześniej w jakikolwiek sposób uhonorowana, o czym świadczy fakt, że tylko czterech spośród siedemnastu upamiętnionych otrzymało pośmiertnie medal „Sprawiedliwy wśród Narodów Świata” od Instytutu Yad Vashem.
Morderstwa osób udzielających pomocy prześladowanym dowodzą tego, że naziści dążyli do unicestwienia wszystkich Polaków, którzy stawiali jakikolwiek opór niemieckiej władzy.
Zobacz także
- "Lato w mieście" z Instytutem Pileckiego
Aktualności
"Lato w mieście" z Instytutem Pileckiego
Podczas wakacji uczniom szkół podstawowych proponujemy zajęcia, zabawy i gry edukacyjne prezentujące m.in. symbole narodowe, postawy bohaterskie oraz tajniki warsztatu historyka.
- 12 lipca - Dzień pamięci Ofiar Obławy Augustowskiej | Obchody 79. rocznicy
Aktualności
12 lipca - Dzień pamięci Ofiar Obławy Augustowskiej | Obchody 79. rocznicy
12 lipca w Augustowie odbyły się uroczystości upamiętniające Ofiary największej zbrodni dokonanej przez Sowietów na Polakach po II wojnie światowej.
- Obchody 79. rocznicy Obławy Augustowskiej | Fotorelacja z koncertu LIPCOWI'45
Aktualności
Obchody 79. rocznicy Obławy Augustowskiej | Fotorelacja z koncertu LIPCOWI'45
Wydarzenie, na które czekamy cały rok! W sobotę 6 lipca po raz trzeci odbył się w Augustowie na Błoniach rzeki Netty wyjątkowy koncert LIPCOWI '45 inaugurujący obchody 79. rocznicy Obławy Augustowskiej.
- Otwarcie wystawy "Polish Paratroopers in Operation Market Garden" w Oosterbeek w Holandii
Aktualności
Otwarcie wystawy "Polish Paratroopers in Operation Market Garden" w Oosterbeek w Holandii
W Airborne Museum w Oosterbeek w Holandii 6 lipca 2024 r. odbył się wernisaż plenerowej wystawy poświęconej udziałowi polskich spadochroniarzy w operacji powietrznodesantowej Market-Garden, której 80. rocznica przypada we wrześniu tego roku.
- NOWOŚĆ! "Okupowane gospodarki. Historia ekonomiczna Europy okupowanej przez nazistów 1939–1945"
Aktualności
NOWOŚĆ! "Okupowane gospodarki. Historia ekonomiczna Europy okupowanej przez nazistów 1939–1945"
Publikacja należy do najważniejszych w ostatnich dekadach pozycji monograficznych poświęconych ekonomicznym zagadnieniom okresu II wojny światowej. Jej lektura pobudza zainteresowanie tematem, zachęca do stawiania pytań, skłania do refleksji.
- Premiera nowego programu na YT "Giełda Historii"| Prof. Andrzej Zawistowski zaprasza w każdy czwartek!
Aktualności
Premiera nowego programu na YT "Giełda Historii"| Prof. Andrzej Zawistowski zaprasza w każdy czwartek!
W jaki sposób na przestrzeni wieków gospodarka kształtowała losy milionów ludzi? Oglądajcie nowy program Instytutu Pileckiego na YT pt. "Giełda Historii" i zobaczcie, jak stworzono świat, w którym dziś żyjemy.
- Kongres USA uhonoruje polskich dyplomatów ratujących Żydów
Aktualności
Kongres USA uhonoruje polskich dyplomatów ratujących Żydów
We wtorek 11 czerwca Izba Reprezentantów USA zagłosowała za ustawą przyznającą Złoty Medal Kongresu 60 dyplomatom, ratującym Żydów przed Holokaustem.
- 4 czerwca | Romantyczne cele, pragmatyczne środki | Rozmowa z Jackiem Sokołowskim
Aktualności
4 czerwca | Romantyczne cele, pragmatyczne środki | Rozmowa z Jackiem Sokołowskim
Wybory 4 czerwca 1989 były odsuniętym w czasie i dość nieoczekiwanym, ale zwycięstwem Solidarności. 4 czerwca mija 35 lat od zmiany systemowej.
- Uczciliśmy rocznicę śmierci naszego Patrona oddając krew potrzebującym | Fotorelacja
Aktualności
Uczciliśmy rocznicę śmierci naszego Patrona oddając krew potrzebującym | Fotorelacja
W przeddzień 76. rocznicy śmierci naszego Patrona, we współpracy z Regionalnym Centrum Krwiodawstwa zorganizowaliśmy mobilną zbiórkę krwi w Warszawie.
- Marika "Przy biurku" | singiel zapowiadający płytę „LIPCOWE ‘45”
Aktualności
Marika "Przy biurku" | singiel zapowiadający płytę „LIPCOWE ‘45”
„Przy biurku” to singiel zapowiadający płytę „LIPCOWE ‘45”, wydawaną przez Instytut Pileckiego odział w Augustowie we współpracy z Agora Digital Music, która ukaże się jeszcze w tym roku.
- Zmiana na stanowisku dyrektora Instytutu Solidarności i Męstwa im. Witolda Pileckiego
Aktualności
Zmiana na stanowisku dyrektora Instytutu Solidarności i Męstwa im. Witolda Pileckiego
11 kwietnia 2024 r. decyzją Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego ze stanowiska dyrektora Instytutu Solidarności i Męstwa im. Witolda Pileckiego odwołana została dr hab. Magdalena Gawin.
- Instytut dziękuje swojej założycielce
Aktualności
Instytut dziękuje swojej założycielce
Magdalena Gawin założyła Instytut Pileckiego jeszcze jako podsekretarz stanu w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego w 2016 r.