WAKACYJNE CZWARTKI FILMOWE w Galerii Instytutu Pileckiego w Domu Bez Kantów - Instytut Pileckiego

W każdy wakacyjny czwartek Galeria Instytutu Pileckiego w Domu Bez Kantów zaprasza na specjalne pokazy filmów dokumentalnych, które przybliżają fascynujące, trudne, ale niezwykle ważne historie XX wieku. Pierwsze spotkanie już w czwartek 3 lipca!

Zapraszamy w każdy czwartek lipca i sierpnia, godz. 17.00
Krakowskie Przedmieście 11, Warszawa

Przedstawiamy przygotowane przez Instytut Pileckiego filmy dokumentujące historię XX wieku. Opisy filmów znajdują się poniżej.

Jeśli są Państwo zainteresowani dodatkowym pokazem zamkniętym dla grupy zorganizowanej prosimy o wybór terminu i rezerwację wydarzenia w formularzu: KLIKNIJ.

3 lipca

• A więc wojna (2019), 67 min, reż. Wojciech Saramonowicz, Ania Ćwięka, Grzegorz Czerniak

10 lipca

• Dokąd sięga wzrok (2024), 38 min, reż. Aleksandra Kiereta

17 lipca

• Jedna wskazówka (2025), 30 min,  reportaż radiowy, reż.  Martyna Wojtkowska

24 lipca

• Nie wolno było płakać (2023), 67 min, reż. Małgorzata Grygiel, Michał Miziołek, Wojciech Saramonowicz

31 lipca

• Łagier 0331 (2022), 60 min, reż. Grzegorz Czerniak, Jerzy Rohoziński, Wojciech Saramonowicz

7 sierpnia

• Trzy ćwierci do śmierci - ostatnia deportacja (2021), 47 min, reż. Grzegorz Czerniak, Jerzy Rohoziński, Wojciech Saramonowicz 

14 sierpnia

• Nazajutrz (2020), 53 min, reż. Wojciech Saramonowicz, Grzegorz Czerniak

21 sierpnia

• Odyseja polska (2025), 53 min, reż. Michał Miziołek, Wojciech Saramonowicz, Grzegorz Czerniak

28 sierpnia

• Rzeź Woli – Wojna oczami dzieci. Świadkowie Epoki (2020) 8 min
• Deportacje - Wojna oczami dzieci. Świadkowie Epoki (2021) 15 min
• Świadkowie Epoki. Czas Zagłady (2021) 29 min

 

A więc wojna (2019), 67 min, reż. Wojciech Saramonowicz, Ania Ćwięka, Grzegorz Czerniak

Film zrealizowany przez zespół Instytutu Pileckiego we współpracy z Filmoteką Narodową – Instytutem Audiowizualnym. Naoczni świadkowie opowiadają o osobistych przeżyciach z sierpnia i września 1939 roku, czyli przełomu pokoju i wojny w Polsce, a tłem historii są niepokazywane wcześniej szerszej publiczności archiwalne materiały filmowe. Materiały te zestawione zostały z obrazami zarejestrowanymi w 1939 roku przez niemieckie ekipy filmowe – niewykorzystanymi dotychczas fragmentami propagandowego filmu Fritza Hipplera Feldzug in Polen – oraz fragmentami radzieckiego filmu Wyzwolenie Ołeksandra Dowżenki. Narracja prowadzona jest przez Świadków Epoki – osoby, które po 80 latach od tych wydarzeń dzielą się z widzem zapamiętaną z czasów dzieciństwa historią. W filmie usłyszeć można wspomnienia m.in. reżysera Jerzego Hoffmana, reżysera Janusza Majewskiego, kompozytora Romualda Twardowskiego, scenarzysty Andrzeja Mularczyka oraz Izabelli Galickiej, Janusza Kenta i wielu innych.

Film zaprezentujemy w Galerii Instytutu Pileckiego przy Krakowskim Przedmieściu 11 w Warszawie 3 lipca o godzinie 17.00 Jeśli są Państwo zainteresowani pokazem zamkniętym dla grupy zorganizowanej prosimy o wybór terminu i rezerwację wydarzenia w formularzu: KLIKNIJ.

 

Jedna wskazówka (2025), 30 min, reportaż radiowy, reż.  Martyna Wojtkowska

Reportaż powstał z okazji 80. rocznicy Obławy Augustowskiej. Bohaterami tej opowieści są rodziny ofiar obławy i pytanie, które wciąż powraca: czy po tylu latach odnalezienie szczątków wciąż ma znaczenie?

W centrum reportażu znajduje się historia Jana i Zofii Żylińskich. Jan – przedstawiciel augustowskiej inteligencji, współorganizator miejscowego urzędu skarbowego – został zatrzymany latem 1945 roku. Zofia czekała na niego całe życie, nie doczekawszy się żadnej informacji. Po ich historii zachowało się najwięcej śladów: zdjęcia, dokumenty i zegarki obojga (a na każdym po jednej wskazówce).

Przewodnikiem po tej opowieści jest Łukasz Faszcza – historyk i twórca nowo powstającego Domu Pamięci Ofiar Obławy Augustowskiej. W reportażu oprowadza słuchaczy po jego jeszcze nieotwartych wnętrzach, pokazując przedmioty należące do Żylińskich i dzieląc się refleksją: chcemy pokazywać tych ludzi za życia, a nie epatować śmiercią. Tę ideę podkreśla też warstwa dźwiękowa reportażu – zamiast dramatycznych efektów słyszymy m.in. kajaki i harmonię, na której grywał Jan Żyliński podczas kajakowych wypraw.

Premiera radiowa: 11 lipca, godz. 13:08, w radiowej Dwójce, audycja Słowa i dźwięki.

 

Dokąd sięga wzrok (2024), 38 min, reż. Aleksandra Kiereta

Czego możemy dowiedzieć się o sobie, odkrywając przeszłość własnej rodziny? Co sprawia, że odczuwamy silną więź z ludźmi, którzy odeszli na długo przed naszym urodzeniem? I jaką cenę bylibyśmy gotowi zapłacić w imię tego, co uważamy za słuszne? 

Jadwiga Wędrychowicz rekonstruuje wydarzenia, które wywarły wpływ na kilka pokoleń jej rodziny. Jej pradziadek, Józef Pruchniewicz, współpracował z Jehudą Blumem, który prowadził sklep bławatny na bieckim rynku. Gdy w sierpniu 1942 roku Niemcy rozpoczęli likwidację getta w mieście, tylko nielicznym Żydom udało się ukryć i uniknąć śmierci w obozie zagłady w Bełżcu. Wśród uciekinierów było czworo członków rodziny Blum, którzy zwrócili się do Pruchniewicza z prośbą o pomoc. Mężczyzna postanowił ukryć Żydów na strychu swojej stajni, chociaż wiedział, że grozi za to kara śmierci… Z każdym odkrytym fragmentem rodzinnej historii Jadwiga zaczyna dostrzegać to, co przez lata pozostawało niewidoczne: wielowymiarowe dzieje swojego miasteczka i ślady tych, którzy kiedyś je współtworzyli.

Film zaprezentujemy w Galerii Instytutu Pileckiego przy Krakowskim Przedmieściu 11 w Warszawie 10 lipca o godzinie 17.00. Jeśli są Państwo zainteresowani pokazem zamkniętym dla grupy zorganizowanej prosimy o wybór terminu i rezerwację wydarzenia w formularzu: KLIKNIJ.

 

Nie wolno było płakać (2023), 67 min, reż. Małgorzata Grygiel, Michał Miziołek, Wojciech Saramonowicz

Film dokumentalny to historia byłych więźniarek niemieckich obozów koncentracyjnych. Aresztowane za działalność konspiracyjną, wysiedlone z dnia na dzień z własnych domów, wypędzane z powstańczej Warszawy. Były kobietami, którym zabrano młodość, były dziewczynkami, którym skradziono dzieciństwo. Bohaterki filmu trafiły do KL Auschwitz-Birkenau, KL Bergen-Belsen, KL Ravensbrück. Patrzyły na egzekucję swoich koleżanek, o ich być albo nie być decydował przypadek. Niektórych przypadków nie przewidziałby najlepszy scenarzysta. „W obozie nie wolno było płakać, jeśli płaczesz, to już po tobie” – mówi w filmie Alicja Kubecka, była więźniarka Ravensbrück. Na łzy mogły sobie pozwolić dopiero, gdy zostały wyzwolone przez aliantów. Zanim to nastąpiło, przeżyły jednak kolejny dramat: marsze śmierci. Koniec wojny nie oznaczał końca cierpienia. Powrót do domu, zagubione rodziny, traumy byłych więźniów i nieuchwytny ból przekazywany z pokolenia na pokolenie, niczym rodzinne dziedzictwo. Jedna z bohaterek filmu mówi „zaczęło się prawie normalne życie”. Film powstał w koprodukcji z Filmoteką Narodową – Instytutem Audiowizualnym.

Film zaprezentujemy w Galerii Instytutu Pileckiego przy Krakowskim Przedmieściu 11 w Warszawie 24 lipca o godzinie 17.00 Jeśli są Państwo zainteresowani pokazem zamkniętym dla grupy zorganizowanej prosimy o wybór terminu i rezerwację wydarzenia w formularzu: KLIKNIJ.

 

Łagier 0331 (2022), 60 min, reż. Grzegorz Czerniak, Jerzy Rohoziński, Wojciech Saramonowicz

Film opowiada o tragicznych losach mieszkańców Wileńszczyzny „wyzwalanych” przez Armię Czerwoną, przyszłych więźniach obozu kontrolno-filtracyjnego NKWD nr 0331 w Kutaisi. Symbolicznie przywołuje na myśl tragiczne w skutkach wydarzenia „wyzwolenia” Warszawy przez Armię Czerwoną 17 stycznia 1945 roku. Kutaisi, dawna rezydencja królów gruzińskich, gród położony w cieniu wspaniałej katedry monarchy-zjednoczyciela Bagrata III. A jednak miasto ma swoją ciemną stronę, skrywa mroczną tajemnicę. Bo tu, z dala od turystycznych szlaków, leżą niepochowane szczątki ludzkie. Leżą, domagając się godziwego pochówku. Niegdyś popełniono tu zbrodnię. „Przez pierwsze miesiące umierało dziennie około 10 osób” – wspomina jeden z więźniów obozu kontrolno-filtracyjnego NKWD nr 0331 w Kutaisi, zmuszanych do niewolniczej pracy w miejscowej fabryce samochodów „Kolchida”. W większości byli to żołnierze i żołnierki AK z Wileńszczyzny, kwiat miejscowej inteligencji. „Grzebano ich […] bardzo płytko, w nocy szakale wyciągały zwłoki. Strasznie wyły i ludzie nerwowo nie wytrzymywali”. Miejscowi wiedzą, że kiedyś byli tu jacyś jeńcy, że budowali fabrykę, budowali domy, że ziemia wkoło kryje ich kości. Ale kto to był? Może Niemcy? Film usiłuje przywrócić pamięć o tych właśnie „Niemcach”. Nie tylko o ich tragedii i cierpieniu, ale także o bohaterskim zrywie i gniewnym krzyku: „zwróćcie nam godność!”. Ludzie pracowali, głodowali, umierali, a nikt im nie mówił, ile jeszcze tak ma być, ile ta gehenna ma jeszcze trwać. Kiedy ich zwolnią, pozwolą wreszcie wrócić do domu. W końcu nadeszła Wielkanoc 1947 roku i nie wytrzymali. „Po szeregu przeszedł szmer ‘strajk’. ‘Polacy nie idą do pracy!’. Coś niespotykanego w obozach sowieckich. Wszyscy inni więźniowie wyszli do pracy, ale nie Polacy”. Strajkujących rozwieziono po innych łagrach, perfidnie zwodząc, że teraz to już wrócą do siebie. W końcu ci, co przeżyli, przyjechali do kraju zimą 1948/1949 roku. Wycieńczeni i upodleni. Już nie do Wilna, nie na Wileńszczyznę, ale do kraju jakże innego od tego, za który walczyli i za którym tęsknili. Kraju, w którym nie mogli mówić o tym, co przeszli. Dopiero po długich latach milczenia i kłamstw będzie można stawiać pytania: dlaczego i za co?

Film zaprezentujemy w Galerii Instytutu Pileckiego przy Krakowskim Przedmieściu 11 w Warszawie 31 lipca o godzinie 17.00 Jeśli są Państwo zainteresowani pokazem zamkniętym dla grupy zorganizowanej prosimy o wybór terminu i rezerwację wydarzenia w formularzu: KLIKNIJ.

 

Trzy ćwierci do śmierci - ostatnia deportacja (2021), 47 min, reż. Grzegorz Czerniak, Jerzy Rohoziński, Wojciech Saramonowicz 

Wzruszająca historia niezwykłej przyjaźni, a w tle Kazachstan i bezwzględność sowieckiego totalitaryzmu.

Bohater filmu Walenty Jabłoński (ur. 1930 w Kozłowiczach koło Grodna) pochodził z zamożnej rodziny, jego rodzice mieli 55 hektarów ziemi. Z tego powodu rodzina Jabłońskich była represjonowana przez Sowietów i Niemców. Ojciec Walentego został w 1948 roku aresztowany przez NKWD i trafił na Syberię. Cztery lata później reszta rodziny - w tym sam Walenty Jabłoński, który był wówczas studentem medycyny w Witebsku - została wywieziona do południowego Kazachstanu do niewolniczej pracy na rzecz sowchozu Pachta-arał („Wyspa bawełny").

8 kwietnia 1952 roku to dzień ostatniej deportacji ponad 5 tys. etnicznych Polaków z terenów obecnej Białorusi na tzw. Głodny Step, obszar na pograniczu Kazachstanu z Uzbekistanem, gdzie czekała ich praca ponad siły w warunkach głodu, w upale i bez dostępu do wystarczającej ilości wody. Woda z miejscowych kanałów irygacyjnych była przyczyną chorób, a w konsekwencji śmierci, wielu z nich. Taki los mógł spotkać również niedoszłego lekarza Walentego Jabłońskiego, ale na jego drodze stanął wówczas 16-letni Kazach Tassybaj Abdikarimow...

Film, to opowieści samych uczestników oraz świadków tamtych wydarzeń. To przejmujące historie ludzi, których wyrwano z korzeniami i rzucono setki kilometrów od domu: w obcą kulturę, język i krajobraz. Z sześcioosobowej rodziny pana Walentego przeżyły tylko trzy osoby.

Film zaprezentujemy w Galerii Instytutu Pileckiego przy Krakowskim Przedmieściu 11 w Warszawie 7 sierpnia o godzinie 17.00 Jeśli są Państwo zainteresowani pokazem zamkniętym dla grupy zorganizowanej prosimy o wybór terminu i rezerwację wydarzenia w formularzu: KLIKNIJ.

 

Nazajutrz (2020), 53 min, reż. Wojciech Saramonowicz, Grzegorz Czerniak

To opowieść o końcu II wojny światowej z polskiej perspektywy. Relacje naocznych świadków wydarzeń sprzed 76 lat, nagrywanych w różnych miejscach i różnym czasie, uzupełniają archiwalne materiały filmowe. Koniec wojny dla Polaków był dużo bardziej skomplikowany niż dla większości mieszkańców Europy Zachodniej. Na Zachodzie ludzie po prostu cieszyli się, że niemiecka „nazistowska noc” wreszcie się skończyła. W Polsce, okrojonej ze swoich ziem wschodnich, trzeba było przygotowywać się do nowej okupacji. O tym wszystkim właśnie opowiada film Nazajutrz – dokument, w którym poznajemy historie więźniów obozów Mauthausen-Gusen, Auschwitz, Ravensbrück, zesłańców w głąb ZSRR, zdobywców Berlina, lotników Dywizjonu 303, świadków rzezi Woli 1944, ocalonych z Holokaustu, ofiar reżimu komunistycznego. W filmie oddajemy głos Polakom, którzy doczekali tego przełomowego wydarzenia w różnych częściach świata. Porównujemy perspektywę osób przebywających wówczas na Zachodzie, żołnierzy Polskich Sił Zbrojnych, którym nie dane było w swoim wojennym marszu dotrzeć do wolnej ojczyzny. Wracać czy nie wracać do Polski? – zadawali sobie to pytanie, obawiając się kolejnej zsyłki na Syberię. W filmie wykorzystano również relacje więźniów obozów koncentracyjnych i robotników przymusowych wyzwolonych przez aliantów. Ich również dręczyły pytania: Co dalej? Czy istnieje życie po piekle na ziemi, jakim były obozy? Wracać nad Wisłę, a może prosić o azyl na Zachodzie? W dokumencie pojawia się także perspektywa naszych rodaków, którzy okres wojny spędzili w kraju. Wyzwolenie było zadośćuczynieniem za niemal sześć lat okupacji i niemieckich zbrodni, jednak już przecież w tym okresie wielu żołnierzy Armii Krajowej poddano represjom. Film powstał na podstawie notacji historycznych zgromadzonych w projekcie „Świadkowie Epoki” oraz materiałów archiwalnych Filmoteki Narodowej – Instytutu Audiowizualnego, koproducenta obrazu. W dokumencie została wykorzystana muzyka Krzysztofa Komedy w wykonaniu Leszka Możdżera.

Film zaprezentujemy w Galerii Instytutu Pileckiego przy Krakowskim Przedmieściu 11 w Warszawie 14 sierpnia o godzinie 17.00 Jeśli są Państwo zainteresowani pokazem zamkniętym dla grupy zorganizowanej prosimy o wybór terminu i rezerwację wydarzenia w formularzu: KLIKNIJ.

 

Odyseja polska (2025), 53 min, reż. Michał Miziołek, Wojciech Saramonowicz, Grzegorz Czerniak

Film jest poruszającą historią o odwadze, niezłomności oraz poświęceniu żołnierzy 2. Korpusu Polskiego podczas II wojny światowej. To opowieść nie tylko o liczącej kilkanaście tysięcy kilometrów wędrówce, począwszy od mroźnej Syberii, przez Bliski Wschód, aż po Włochy, ale również o drodze w wymiarze metafizycznym – od wycieńczonych więźniów sowieckich łagrów do zwycięzców, którzy zdobyli bramę do Rzymu. O niezwykłych losach „polskich Odyseuszy” opowiada jeden z weteranów bitwy o Monte Cassino i wyzwoliciel Bolonii, a także potomkowie innych żołnierzy, którzy po wojnie osiedlili się we Włoszech. Wspomnienia zaprezentowane w filmie dotyczą budzących wiele emocji wydarzeń: od brutalnych deportacji w głąb ZSRS, przez epicką wyprawę armii Andersa, aż po pełne szacunku, wzajemnej pomocy – a czasem i miłości! – relacje polskich żołnierzy z włoską ludnością cywilną. Dokument przybliża także perspektywę mieszkańców Włoch, którzy doceniają wkład Polaków w walkę o wolność i utrzymują pamięć o ich bohaterstwie. Odyseja polska to film o ludziach, których doświadczenie niewoli nie złamało, lecz wzmocniło. Ich niezłomność i gotowość do poświęceń stały się symbolem walki z tyranią i pragnienia wolności. Archiwalne, nieznane szerszej publiczności materiały filmowe, połączone z osobistymi historiami, czynią ten obraz nie tylko wzruszającym hołdem, ale także niezapomnianą lekcją historii. To opowieść, która inspiruje, uczy i przypomina, że wolność zawsze ma swoją cenę i nigdy nie jest dana raz na zawsze.

Film zaprezentujemy w Galerii Instytutu Pileckiego przy Krakowskim Przedmieściu 11 w Warszawie 21 sierpnia o godzinie 17.00 Jeśli są Państwo zainteresowani pokazem zamkniętym dla grupy zorganizowanej prosimy o wybór terminu i rezerwację wydarzenia w formularzu: KLIKNIJ.

 

Rzeź Woli – Wojna oczami dzieci. Świadkowie Epoki (2020), 8 min

Deportacje - Wojna oczami dzieci. Świadkowie Epoki (2021), 15 min

Świadkowie Epoki. Czas Zagłady (2021), 29 min

Od 2018 roku rejestrujemy wspomnienia osób, które przeżyły II wojnę światową, a także tych, które pamiętają czasy powojenne. Stworzone przez nas archiwum historii mówionej zawiera już prawie 800 nagrań - to kilkadziesiąt tysięcy godzin wspomnień. Ich fragmenty znajdą Państwo poniżej oraz na kanale YouTube – Świadkowie Epoki.

 

O swoich przeżyciach opowiadają żołnierze wszystkich frontów, cywile, więźniowie polityczni, obozów koncentracyjnych, pracy przymusowej, łagrów. Świadkowie zbrodni z pobudek nacjonalistycznych i zbrodni wojennych. Sprawiedliwi i Ocaleni. Obywatele polscy, Polacy o innej przynależności państwowej, obywatele innych krajów. Wśród wspomnień z czasów powojennych znajdują się m.in. relacje o działaniach NKWD, zatrzymaniach przez służby bezpieczeństwa, stanie wojennym.

Trzy poruszające świadectwa z naszego cyklu zaprezentujemy w Galerii Instytutu Pileckiego przy Krakowskim Przedmieściu 11 w Warszawie 28 sierpnia o godzinie 17.00.