Rozliczenie czy wyparcie? Dyskusja wokół książki „Druga wina, czyli ciężarze bycia Niemcem” Ralpha Giordano - Instytut Pileckiego

21 listopada w ramach obchodów 80. rocznicy rozpoczęcia procesów norymberskich zapraszamy na rozmowę o książce „Druga wina, czyli o ciężarze bycia Niemcem” Ralpha Giordano. Po dyskusji projekcja filmu „Pasażerka” Andrzeja Munka.

Proces norymberski rozpoczęty 20 listopada 1945 roku stał się symbolem prawnego rozliczenia zbrodni nazistowskich, lecz – jak zauważył niemiecki pisarz ocalały z Holokaustu, Ralph Giordano – prawdziwe rozliczenie zaczyna się dopiero wtedy, gdy społeczeństwo spojrzy w lustro własnej pamięci. „Druga wina, czyli o ciężarze bycia Niemcem”, która po ponad czterdziestu latach od pierwszego wydania po raz pierwszy ukazuje się w polskim przekładzie, stanowi intelektualny komentarz do powojennej moralnej kondycji zachodnioniemieckiego społeczeństwa, którego członkowie po 1945 r. wyparli kwestię odpowiedzialności tak zbiorowej (jako państwo i naród), jak i indywidualnej za zbrodnie niemieckie (1933-1945). 

Rozmowę o długim cieniu nazizmu w demokratycznych Niemczech Zachodnich z dr Joanną Nikel, autorką wstępu do „Drugiej winy”, poprowadzi dziennikarz oraz komentator życia kulturalnego i społecznego, Jakub Moroz. W debacie podejmiemy pytania o to, czy można zawinić po raz drugi - nie czynem, lecz zapomnieniem. Czy pamięć o przeszłości jest obowiązkiem moralnym, czy raczej ciężarem? I czy współczesny świat wobec wzrostu ekstremizmów w Europie potrafi jeszcze wyciągać lekcje z historii?

Film „Pasażerka” z 1963 roku w reżyserii Andrzeja Munka to poruszający dramat opowiadający historię dwóch kobiet - Lisy, byłej strażniczki SS, i Marty, polskiej więźniarki obozu Auschwitz-Birkenau. Akcja  toczy się równolegle w dwóch planach czasowych: na pokładzie statku wycieczkowego, gdzie po latach Lisa dostrzega Martę, oraz we wspomnieniach z obozu. W ten sposób film konfrontuje przeszłość z teraźniejszością, pokazując, jak pamięć i poczucie winy wpływają na ludzką psychikę.

Munk ukazuje skomplikowaną relację między oprawcą a ofiarą, która po wojnie nabiera nowego znaczenia. Lisa musi zmierzyć się z własnymi czynami, a Marta z traumą i próbą odzyskania godności. Film staje się przez to nie tylko opowieścią o wojennym piekle, lecz także o granicach człowieczeństwa i odpowiedzialności.

„Pasażerka” ma wyjątkowe znaczenie również dlatego, że to ostatnie, niedokończone dzieło Andrzeja Munka. Po jego tragicznej śmierci film został zmontowany przez Witolda Lesiewicza. Scenariusz powstał na podstawie opowiadania Zofii Posmysz, byłej więźniarki Auschwitz, która oparła fabułę na własnych przeżyciach.

„Pasażerka” jest uznawana za jedno z najważniejszych polskich dzieł filmowych analizujących relacje między ofiarą a sprawcą w realiach nazistowskich Niemiec. Jego tematyka doskonale wpisuje się w obchody rocznicy rozpoczęcia procesów norymberskich. 

21 listopada, Aula Instytutu Pileckiego, ul. Sienna 82 w Warszawie
18:00 dyskusja wokół ksiażki „Druga wina, czyli o ciężarze bycia Niemcem” Ralpha Giordano
19:15 pokaz filmu „Pasażerka” reż. Andrzej Munk (1968) 58 min.