Odsłonięcie tablicy upamiętniającej Chaima Eissa w Ustrzykach Dolnych - Instytut Pileckiego

Chaim Eiss należał do nieformalnej grupy, która – próbując ratować Żydów przed Zagładą – fałszowała paszporty krajów latynoamerykańskich. 22 listopada Instytut Pileckiego wraz z Instytutem Pamięci Narodowej uhonorują tę niezwykłą postać.

Chaim Yisroel Eiss (1876–1943) urodził się w Ustrzykach w ortodoksyjnej rodzinie żydowskiej. Do Szwajcarii przybył w 1900 roku, by rozpocząć studia, jednak brak funduszy sprawił, że rok później otworzył sklep i zajął się handlem. W czasie I wojny światowej pomagał uchodźcom. Aktywnie działał w społeczności żydowskiej – był jednym z założycieli i liderów międzynarodowej organizacji politycznej Agudat Israel. Zdobyte przez lata w Europie i na świecie kontakty wykorzystywał w czasie II wojny światowej, by ratować Żydów z okupowanych przez Niemcy krajów.

Nawiązawszy współpracę z dyplomatami z polskiego poselstwa w Bernie, stworzył sieć przemytu paszportów do gett znajdujących się na terenie okupowanej Polski. Współfinansował działania grupy Ładosia, zdobywał listy z nazwiskami Żydów, dla których przygotowywane były dokumenty oraz zdjęcia niezbędne do wystawienia paszportów. Dokumenty istotnie zwiększały ich posiadaczom szansę na przeżycie – dzięki nim mogli trafić do obozów internowania, a nie obozów zagłady. 

Zmarł na zawał serca w Zurychu w listopadzie 1943 roku. Pozostawił po sobie bezcenne zbiory dokumentujące działalność grupy, m.in. wypełnione dokumenty i korespondencję między polskimi dyplomatami i organizacjami żydowskimi. Tzw. Archiwum Eissa zostało pozyskane przez polski rząd w 2018 roku i wzbogaciło zbiory Miejsca Pamięci i Muzeum Auschwitz-Birkenau.

W 2019 roku, na wniosek Instytutu Pileckiego, Prezydent Andrzej Duda odznaczył Chaima Eissa medalem Virtus et Fraternitas (zobacz więcej). Jesienią tego samego roku nakładem Instytutu Pileckiego ukazała się „Lista Ładosia. Spis osób, na których nazwiska w okresie II wojny światowej zostały wystawione paszporty latynoamerykańskie przez Poselstwo RP i organizacje żydowskie w Szwajcarii”. Publikacja, którą przygotował czteroosobowy zespół – Jakub Kumoch (redaktor naukowy), Monika Maniewska, Jędrzej Uszyński oraz Bartłomiej Zygmunt – jest owocem dwuletnich badań prowadzonych we współpracy z Żydowskim Instytutem Historycznym, Państwowym Muzeum Auschwitz-Birkenau i Instytutem Pamięci Narodowej.

Tablica pamiątkowa w budynku Powiatowej i Miejskiej Biblioteki Publicznej im. prof. Eugeniusza Wanieka w Ustrzykach Dolnych to kolejna inicjatywa, która ma na celu uhonorowanie członka Grupy Ładosia. Tablicę odsłonią wspólnie Anna Gutkowska, wicedyrektor Instytutu Pileckiego, a także dr Karol Nawrocki, prezes Instytutu Pamięci Narodowej.

Uroczystość rozpocznie się o godzinie 11.00 i będzie transmitowana na kanale IPNtv (zobacz tutaj).