Krok ku wolności | webinarium - Instytut Pileckiego

W tym roku świętujemy 230. rocznicę uchwalenia Konstytucji 3 maja. Pragniemy przyłączyć się do ogólnopolskich obchodów poprzez debatę „Krok ku wolności. Konstytucja 3 maja, Jerzy Waszyngton i duch republikanizmu" skierowaną do publiczności międzynarodowej.

Webinarium będzie prowadzone w języku angielskim na platformie Zoom oraz profilu Instytutu Pileckiego na Facebooku; zapewniamy tłumaczenie symultaniczne na język polski. Link do rejestracji na spotkanie: https://bit.ly/3nf28US

3 maja 1791 roku król Stanisław August Poniatowski i reprezentanci narodu polskiego uchwalili konstytucję, której preambuła zawierała następującą formułę: „chcąc korzystać z pory, w jakiej się Europa znajduje, i z tej dogorywającej chwili, która nas samym sobie wróciła, wolni od hańbiących obcej przemocy nakazów, ceniąc drożej nad życie, nad szczęśliwość osobistą egzystencyją polityczną, niepodległość zewnętrzną i wolność wewnętrzną narodu, którego los w ręce nasze jest powierzony […] dla ugruntowania wolności, dla ocalenia ojczyzny naszej i jej granic, z największą stałością ducha niniejszą konstytucję uchwalamy […]”.

Wydarzenie to odbiło się szerokim echem zarówno w Europie, jak i poza nią. Jerzy Waszyngton, pierwszy prezydent Stanów Zjednoczonych, pod koniec lipca 1791 roku z satysfakcją skomentował w liście, że Polska „wydaje się podejmować znaczne i niespodziewane postępy krocząc ku wolności”.

Była to pierwsza nowoczesna konstytucja w Europie – uchwalona na kilka miesięcy przed francuską konstytucją 1791 roku – i druga na świecie po Konstytucji Stanów Zjednoczonych Ameryki (1787 r.). Oparto ją na monteskiuszowskim trójpodziale władzy zakorzenionym w koncepcji praworządności.

Konstytucja 3 maja stała się jednak czymś więcej niż uchwałą rządową. Dokument nawiązujący do wieloletniej polskiej tradycji politycznej, według której prawo miało chronić wolność osobistą przed królewskimi nadużyciami, sięgającej co najmniej XV wieku, kontrastował także z absolutystycznymi tendencjami przeważającymi w sąsiednich mocarstwach – Austrii, Prusach i Rosji. Polska konstytucja – podobnie jak poprzedzająca ją konstytucja Stanów Zjednoczonych – była zatem wyrazem dążenia nowoczesnego narodu politycznego do ustanowienia rządów, które miały być dobre w świetle prawa i w oczach Boga.

Momentem narodzin polskiego nowoczesnego narodu politycznego było uchwalenie. Tak postrzegano to wydarzenie od samego początku – dwa dni później rocznicę proklamacji ustanowiono świętem państwowym. W odróżnieniu od swojego amerykańskiego odpowiednika, polska Konstytucja nie przetrwała dyplomatycznych i militarnych interwencji sąsiednich mocarstw. Podzielony między zaborców kraj zniknął z mapy świata. Dla kolejnych pokoleń Konstytucja pozostawała jednak nadal symbolem dążenia do wolności i niepodległości. Kiedy Polska odrodziła się po I wojnie światowej, dacie 3 maja przywrócono w 1919 roku status święta państwowego. Ze względu na jego wielkie znaczenie patriotyczne oraz symbolikę wolnościową święto zostało ponownie zdelegalizowane pod rządami nazistów i komunistów, ale Konstytucja 3 maja przetrwała w pamięci Polaków.

W 2021 roku świętujemy dwieście trzydziestą rocznicę uchwalenia Konstytucji 3 maja. Instytut Pileckiego pragnie przyłączyć się do ogólnopolskich obchodów poprzez debatę naukową skierowaną do szerokiej publiczności międzynarodowej, obejmującą następujące tematy: 1) duch republikanizmu na Zachodzie pod koniec XVIII wieku; 2) konstytucja jako fundament nowoczesnych narodów oraz praworządności; 3) znaczenie i rola konstytucji Stanów Zjednoczonych i Polski w momencie uchwalenia dokumentów oraz obecnie – ich dziedzictwo i wpływ na kształtowanie naszych społeczeństw; 4) powstawanie wolnych narodów w długim wieku XIX i zagrożenia dla ich niepodległości, wolności i prawa ze strony reżimów totalitarnych; 5) konstytucje i wojna o niepodległość Stanów Zjednoczonych w pamięci zbiorowej współczesnych społeczeństw demokratycznych – wyzwania i perspektywy.

Mamy nadzieję, że rzeczowa dyskusja na ten temat będzie źródłem cennych informacji oraz wnikliwych spostrzeżeń na temat problemów, z którymi mierzymy się obecnie, a także okazją do przystępnej wymiany refleksji z zakresu historii i polityki.

Paneliści:

Dorota Pietrzyk-Reeves – profesor w Katedrze Filozofii Polityki na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie. Jej najnowsze publikacje to Polish Republican Discourse in the Sixteenth Century („Ideas in Context”, Cambridge, 2020) oraz Civil Society, Democracy and Democratization (Frankfurt and Menem, 2016). 

Dr Kevin Butterfield – dyrektor zarządzający Biblioteki Narodowej im. Freda W. Smitha poświęconej Jerzemu Waszyngtonowi w rezydencji Mount Vernon. Autor książki The Making of Tocqueville’s America: Law and Association in the Early United States (Chicago, 2015), historyk specjalizujący się w porewolucyjnej historii Stanów Zjednoczonych. Przed przyjęciem posady w Mount Vernon pracował jako adiunkt na wydziale filologii klasycznej na Uniwersytecie Oklahomy, gdzie przez osiem lat wykładał wczesną historię Ameryki i prowadził program badawczy poświęcony amerykańskiej konstytucji. Otrzymał tytuł licencjacki w zakresie historii na Uniwersytecie Missouri i tytuł magisterski w zakresie historii na uniwersytecie College of William and Mary. Obronił doktorat z historii na Uniwersytecie Waszyngtona w St. Louis.

Richard Butterwick – profesor historii polsko-litewskiej na University College London. Jego najnowsze publikacje to The Polish-Lithuanian Commonwealth 1733–1795: Light and Flame (New Haven, 2020) oraz The Constitution of 3 May 1791: Testament of the Polish-Lithuanian Commonwealth (Warszawa, 2021).

Martyn Rady – profesor emeritus wykładający historię Europy Środkowej na University College London, były redaktor czasopisma naukowego „The Slavonic and East European Review”. Jego najnowsze publikacje to Customary Law in Hungary: Courts, Texts, and the Tripartitum (Oxford, 2015) oraz The Habsburgs: The Rise and Fall of a World Power (Londyn, 2020).

Moderator:

Dr Wojciech Kozłowski, dyrektor Instytutu Pileckiego, ośrodka badawczego z siedzibą w Warszawie, redaktor naczelny wydawanego przez Instytut czasopisma naukowego „Studia nad Totalitaryzmami i Wiekiem XX”. Absolwent historii na Uniwersytecie Warszawskim. Doktorat w zakresie mediewistyki obronił na Central European University w Budapeszcie. Był stypendystą New Europe College w Bukareszcie, jako visiting scholar prowadził badania na Wydziale Historii Uniwersytetu Harvarda.

O Instytucie Pileckiego:

Instytut Pileckiego to nowoczesna instytucja naukowa prowadząca projekty badawcze, wystawiennicze, edukacyjne i kulturalne. „Zawołani po imieniu”, odznaczenie "Virtus et Fraternitas", wystawa poświęcona Witoldowi Pileckiemu w Berlinie czy internetowa baza świadectw „Zapisy Terroru” - to tylko niektóre z przedsięwzięć, podejmowanych przez Instytut. Wszystkie one służą pogłębieniu refleksji nad polskim doświadczeniem konfrontacji z dwoma totalitaryzmami - niemieckim i sowieckim. Zadaniem Instytutu Pileckiego jest także popularyzacja polskiej historii poza granicami kraju. Pierwszy zagraniczny oddział Instytutu działa od 2019 roku w Berlinie. Współpracując z niemieckimi instytucjami kulturalnymi i naukowymi, realizuje szereg przedsięwzięć, w tym zwłaszcza szeroki program poszukiwań archiwalnych.

O Bibliotece:

Biblioteka Narodowa im. Freda W. Smitha poświęcona Jerzemu Waszyngtonowi wspiera działalność badawczą dotyczącą jego osoby i okresu założycielskiego w historii Stanów Zjednoczonych, a także gromadzi książki i rękopisy autorstwa Waszyngtona. W bibliotece o powierzchni ponad 40 tys. metrów kwadratowych znajdują się ponadto inne XVIII-wieczne publikacje oraz tysiące cennych XIX-wiecznych gazet, rękopisów i dokumentów. Biblioteka organizuje także sympozja naukowe, programy edukacyjne, seminaria i szkolenia poświęcone w szczególności Waszyngtonowi jako przywódcy.