Konferencja „Oswajanie rewolucji: doświadczenia społeczeństw Polski i Europy Środkowej w latach 1945-1989 r." - Instytut Pileckiego

17 i 18 października 2025 r. w Instytucie Pileckiego odbyła się konferencja "Oswajanie rewolucji: doświadczenia społeczeństw Polski i Europy Środkowej w latach 1945-1989 r.".

Wydarzenie zostało zorganizowane przez Instytut Pileckiego przy współpracy naukowej z Instytutem Historii PAN.

Konferencja zgromadziła uznanych badaczy historii społecznej komunistycznej Polski, a także krajów bloku wschodniego, którzy przez dwa dni żywo dyskutowali na tematy dotyczące tego zagadnienia. Ze strony Instytutu Pileckiego referaty wygłosili prof. Andrzej Zawistowski, dr Kinga Czechowska oraz dr Paweł Sasanka. Zarówno wygłoszone referaty jak i wykłady wprowadzające poruszały kwestię tego jak badać procesy społeczne w państwach komunistycznych (nade wszystko PRL), jaki jest obecny stan wiedzy w tym zakresie oraz jak możemy interpretować dotychczasowe ustalenia historyków.

W trakcie pierwszego dnia konferencji dwa niezwykle istotne wykłady wprowadzające wygłosili prof. Joachim von Puttkamer (Imre Kertesz Kolleg, Jena) oraz prof. Marta Kurkowska-Budzan (UJ), którzy przedstawili – odpowiednio – jak obywatele PRL próbowali ograniczyć brutalność Milicji poprzez odwoływanie się do formalnie obowiązującego systemu prawnego oraz jakie są nowe możliwości metodologiczne badania pracy w PRL. W kolejnych sekcjach tematycznych referenci przedstawili między innymi wyniki badań dotyczących codziennego funkcjonowania członków partii komunistycznej; dorastania młodzieży i funkcjonowania rodziny czy chociażby oddziaływania systemu władzy komunistycznej na poszczególne segmenty społeczeństwa czy też społeczności lokalne. Wreszcie, poruszona – także dnia następnego – została problematyka dotycząca losów mniejszości narodowych w PRL oraz mobilności społecznej i emigracji. Klamrą spajającą rozważania z dnia pierwszego i drugiego był wykład prof. Zsuzsanny Vargi (Eötvös Loránd University, Budapeszt) dotyczący sprawczości chłopów w odniesieniu do procesu kolektywizacji i jego skutków. Całość uzupełniała dyskusja panelowa, w trakcie której poruszono między innymi zasadność stosowania różnych koncepcji teoretycznych do opisu funkcjonowania i przeobrażenia społeczeństwa w okresie rządów komunistycznych w Polsce.

Wydarzenie niewątpliwie pokazało jak istotnym i rozwojowym polem badawczym jest historia społeczna, a także konieczność uprawianie jej w kontekście międzynarodowym. Owocne obrady wskazują na potrzebę kontynuowania jej w ramach cyklu kolejnych konferencji.

Konferencja stanowiła kontynuację ubiegłorocznego kongresu Przyszłość studiów nad Europą Środkową i Wschodnią, a jej tematyka będzie rozwijana w trakcie corocznych, cyklicznych międzynarodowych wydarzeń naukowych w kolejnych latach.

Założeniem konferencji było uzupełnienie zdominowanego przez historię polityczną obrazu dziejów Polski komunistycznej oraz krajów Europy Środkowo-Wschodniej o perspektywę historii społecznej. 

Zakładanym efektem konferencji – zarówno tej jak i kolejnych  jest przygotowanie i wydanie wysoko punktowanych publikacji, nie tylko podsumowujących konferencyjne debaty, ale również stanowiących propozycję syntetycznego ujęcia społecznej historii komunistycznej Polski i pozostałych krajów Europy Środkowo-Wschodniej. W efekcie powstanie zatem publikacja reasumująca najważniejsze ustalenia naukowe w tej dziedzinie.

PROGRAM KONFERENCJI

Dzień I: Piątek, 17 października 2025

9:30–11:00 – Otwarcie konferencji i wykład inauguracyjny

Wykład keynote I: Joachim von Puttkamer (Imre Kertész Kolleg, Jena): Suing the Police in Socialist Poland
Moderacja: Bartłomiej Kapica

11:00–11:15 – Przerwa kawowa

11:15–12:45 - Sesja I: Paradoksy legitymizacji: Wewnętrzne sprzeczności partyjnej władzy
Moderacja: Michał Przeperski

• The Making of the New Elite: Social Origins and Structures in the Bulgarian Communist Party (1944–1956) - Vasil Paraskevov (Konstantin Preslavsky University, Bulgaria)
• Życie społeczne członków partii komunistycznej w Polsce - Paweł Sasanka (Instytut Pileckiego)
• „Żadnym gliną nie będę, bo już jestem ślusarzem”. Lokalne kadry władzy komunistycznej i ich osobiste rewolucje (1944–1956) - Łukasz Bertram (Instytut Studiów Politycznych PAN)

12:45–13:00 – Przerwa kawowa

13:00 – 14:00 - Wykład keynote II: Marta Kurkowska-Budzan (Uniwersytet Jagielloński): „Bioarchiwum pracy: metodologia i perspektywy badań”?
Moderacja: Ewelina Szpak

14:00 – 15:00 – Przerwa obiadowa

15:00–16:30– Sesje II i III – sesje równoległe

15:00–16:30 - Sesja II: Podmiotowość w cieniu systemu: Kobiety, dzieci i młodzież wobec wyzwań socjalistycznej rzeczywistości
Moderacja: Dariusz Jarosz

• Dorastanie w cieniu wojny. Pokolenie wojenne i powojenne wobec przemian społecznych po 1945 roku - Anna Idzikowska-Czubaj (Uniwersytet Adama Mickiewicza) 
• Dorastanie i edukacja w badaniach girlhood studies - Katarzyna Stańczak-Wiślicz (Instytut Badań Literackich PAN)
• Małżeństwo, macierzyństwo i rodzina w socjalizmie - Barbara Klich-Kluczewska (Uniwersytet Jagielloński)

15:00–16:30 - Sesja III: Tożsamości w ruchu. Mniejszości narodowe i etniczne wobec komunizmu (cz. 1 )
Moderacja: Bartosz Kaliski

• Ukraińcy - Jarosław Syrnyk (Uniwersytet Wrocławski) 
• Żydzi w PRL - Bożena Szaynok (Uniwersytet Wrocławski)
• Białorusini - Eugeniusz Mironowicz (Uniwersytet w Białymstoku)

16:30–16:45 – Przerwa kawowa

16:45–18:30 – Sesje równoległe IV i V

16:45–18:30 - Sesja IV: Między centrum a peryferiami: Negocjowanie władzy w przestrzeniach lokalnych
Moderacja: Hubert Wilk

• Partia, dziki i KSS KOR. Konflikty społeczności lokalnych z rządowymi ośrodkami łowieckimi- Andrzej Zawistowski (Instytut Pileckiego) 
• Praca w PRL - pryncypia ideowe a rzeczywistość pracy umysłowej i fizycznej - Marcin Jarząbek (Uniwersytet Jagielloński)
• Inspekcja Robotniczo-Chłopska (Ircha)- element neostalinizacji czy instrument partycypacji społecznej w ostatniej dekadzie - Krzysztof Madej   

16:45–18:30 - Sesja V: Dyscyplinowanie społeczeństwa: Wielowymiarowe strategie kontroli w PRL
Moderacja: Paweł Sasanka

• Cenzura. Polityka - instytucje twórcy- Zbigniew Romek (Akademia Vistula)
• Propaganda – instrument i codzienność - Mariusz Mazur (Uniwersytet Marii-Curie Skłodowskiej)
• Między wojskową historią i socjologią. Historia społeczna kadry oficerskiej Ludowego Wojska Polskiego – zarys problemu - Tomasz Leszkowicz (Wojskowe Biuro Historyczne) 

18:30-19:30 - Kolacja

Dzień II, Sobota, 18 października 2025

9:00–10:00 – Wykład keynote III: Zsuzsanna Varga (Eötvös Loránd University, Budapeszt): Peasant agency during and after the collectivization: individual and collective experiences
Moderacja: Ewelina Szpak

10:00–10:15 – Przerwa kawowa

10:15–11:45 – Sesje VI i VII – sesje równoległe

10:15- 11:45 - Sesja VI: Prowincja jako laboratorium modernizacji: wieś i struktury awansu w Polsce Ludowej
Moderacja: Ewelina Szpak

• PGR jako laboratorium nowoczesności? - Małgorzata Machałek (Uniwersytet Szczeciński)
• Prywatne gospodarstwa rolne a niekapitalistyczna modernizacja odgórna. Mechanizmy adaptacyjne"- Maria Halamska (IRWiR PAN)
• Struktury odczuwania awansu w Polsce powojennej – Magda Szcześniak (Instytut Kultury Polskiej UW)

10:15:11:45 - Sesja VII: Tożsamości w ruchu. Mniejszości narodowe i etniczne wobec komunizmu (cz. 2)
Moderacja: Bartłomiej Kapica

• Migracje zewnętrzne w PRL - Dariusz Stola (Instytut Studiów Politycznych PAN)
• Społeczeństwo Polski powojennej w planach i wizjach rządu RP na uchodźstwie w okresie II wojny światowej - Kinga Czechowska (Instytut Pileckiego)  
• Niemcy - Piotr Madajczyk (Instytut Studiów Politycznych PAN)

11:45 - 12:45 -  Przerwa obiadowa

12:45 - 14:15 - Sesja VIII: Między retoryką równości a praktyką różnic: Nowe stratyfikacje społeczne w socjalizmie
Moderacja: Hubert Wilk

• Chłopi: przeobrażenia i strategie adaptacji - Dariusz Jarosz (Instytut Historii PAN)
• Robotnicy: „klasa przewodnia” między retoryką a codziennością - Jędrzej Chumiński (Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu)
• Artyści i twórcy w systemie kontrolowanej autonomii - Konrad Rokicki (Ministerstwo Spraw Zagranicznych)

14:15 - 14:30 - Przerwa kawowa

14:30 - 15:30 - Dyskusja panelowa: Oswajanie rewolucji: sprawczość oddolna, opór i adaptacja w Polsce i Europie Środkowej 1945–1989
(Marcin Zaremba, Bartosz Kaliski, Barbara Klich-Kluczewska)
Moderacja: Michał Przeperski

15:30 - Zamknięcie konferencji – Dariusz Jarosz oraz Bartłomiej Kapica