Pierwszy dzień konferencji "Formy zaangażowania kobiet w systemach autorytarnych i totalitarnych XX wieku – Polska na europejskim tle porównawczym (1919-1989)" | DZIEŃ PIERWSZY - Instytut Pileckiego

Zapraszamy do udziału w ogólnopolskiej konferencji naukowej organizowanej przez Instytutu Pileckiego dotyczącej form zaangażowania kobiet w systemach autorytarnych i totalitarnych XX wieku.

14-15 października 2025 r.
Instytut Pileckiego, Warszawa, ul. Sienna 82, sala konferencyjna, parter

Konferencja: Formy zaangażowania kobiet w systemach autorytarnych i totalitarnych XX wieku – Polska na europejskim tle porównawczym (1919-1989)

Zapraszamy do rejestracji na konferencję za pomocą formularza (kliknij).

Wiek XX naznaczony został doświadczeniem systemów autorytarnych i totalitarnych, które w sposób fundamentalny wpłynęły na życie milionów ludzi w Europie, w tym w szczególny sposób na losy kobiet. Narracje historyczne przez długi czas marginalizowały kobiece doświadczenia lub przedstawiały je w sposób uproszczony. Tymczasem kobiety, konfrontowane z opresyjnymi realiami politycznymi i społecznymi, wypracowywały złożone i wielowymiarowe strategie działania, obejmujące szerokie spektrum postaw – od czynnego oporu, poprzez różnorodne formy adaptacji, aż po zaangażowanie we współpracę z reżimami i ich współtworzenie.

Celem konferencji jest pogłębiona analiza i dyskusja nad formami oraz strategiami tych właśnie działań, podejmowanych przez kobiety zarówno indywidualnie, jak i w ramach grup formalnych czy nieformalnych środowisk. Pragniemy przyjrzeć się, w jaki sposób kobiety wykorzystywały dostępne sobie narzędzia i przestrzenie do wyrażania sprzeciwu, do przystosowania się do narzuconych warunków, a niekiedy także do współtworzenia i utrwalania porządków autorytarnych i totalitarnych. Interesują nas zarówno losy/biografie konkretnych postaci, jak i funkcjonowanie środowisk kobiecych oraz ich wkład w dynamikę oporu, adaptacji, współtworzenia systemów. Konferencji towarzyszyć będzie również krytyczna refleksja nad rolą kobiet jako sprawczyń - osób odpowiedzialnych za przemoc w systemach autorytarnych i totalitarnych. Aktywna rola kobiet w realizacji represyjnych i zbrodniczych polityk reżimów totalitarnych, przykładowo jako urzędniczek, ideolożek czy kolaborantek była marginalizowana w środowisku naukowym, a także często pomijana i bagatelizowana.

Konferencja stawia sobie za cel stworzenie platformy do debaty nad następującymi zagadnieniami szczegółowymi:

• Form oporu kobiet wobec polityki systemów autorytarnych i totalitarnych
• Strategii adaptacyjnych kobiet w autorytaryzmie i totalitaryzmie
• Form „przystosowania” do funkcjonowania w narzuconych realiach systemów niedemokratycznych
•  Strategii funkcjonowania w życiu codziennym i publicznym w rzeczywistości wymienionych systemów
• Aspektów współpracy i zaangażowania kobiet w budowę i utrwalanie porządków autorytarnego i totalitarnego
• Analizy biografii i losów konkretnych kobiet funkcjonujących w rzeczywistości systemów autorytarnego i totalitarnego
• Analizy specyfiki polskiej (ze szczególnym uwzględnieniem autorytaryzmu lat 30. XX w. oraz systemu komunistycznego po 1945 r.), ukazywanej na tle doświadczeń kobiet w innych krajach europejskich.

Zapraszamy do rejestracji na konferencję za pomocą formularza (kliknij).

 

PROGRAM KONFERENCJI 

Dzień pierwszy, 14 października

9.30 – REJESTRACJA UCZESTNIKÓW

10.00 – OTWARCIE KONFERENCJI

PANEL I:
Perspektywy pamięci o postawach kobiet w rzeczywistości systemów autorytarnego i totalitarnego.
Moderator: Prof. Damian Markowski, Pełnomocnik Dyrektora IP ds. naukowych

Prof. J. Czaputowicz, UW, Kpt. Barbara Sadowska jako więzień polityczny w latach 1946-1953.

Prof. W. Stankowski, IP/UJ, Kazimiera i Stanisława Panek-przedstawicielki pomorskiej inteligencji II RP, ofiary niemieckiego, nazistowskiego totalitaryzmu.

Prof. M. Dajnowicz, UwB, IP, Kobiety i Obława Augustowska. Pamięć o wydarzeniach na tle codziennej rzeczywistości

Dr hab. G. Sokołowski, Archiwum Archidiecezjalne we Wrocławiu, Żeńskie zgromadzenia zakonne w nowej powojennej rzeczywistości na Dolnym Śląsku

Prof. A. Adamczyk, UJK Aleksandra Piłsudska. U boku twórców polskiego autorytaryzmu

Prof. B. Walęciuk-Dejneka, UwS, Polskie pisarki wobec totalitaryzmów: przypadek Aurelii Wyleżyńskiej (1881-1944) i Mieczysławy Łuczyńskiej (1907/1911-1972)

DYSKUSJA z możliwością zadawania pytań

12.50 PRZERWA

Panel II:
Formy zaangażowania i doświadczeń kobiet w czasie II wojny światowej.
Moderator: prof. J. Czaputowicz

Dr K. Czechowska, IP, Kindertransporty dzieci żydowskich ze Zbąszynia jako doświadczenie dwóch pokoleń kobiet: córek i matek

Dr B. Kozaczyńska, UwS, „Nie oddam was”. Nie(zapomniane) historie kobiet matek i ich dzieci deportowanych zUWZ-Lager w Zamościu do dystryktu warszawskiego (1942-1945)

Prof. G. Zackiewicz, UwB, Kobiety w szeregach syndykalistycznej konspiracji na ziemiach polskich w latach 1939-1945

Dr B. Świtalska-Starzeńska, Muzeum Żołnierzy Wyklętych i Więźniów Politycznych PRL, Działalność i losy podporucznik służby więziennej Ludwiki Krysiak-Uzar (1912–1944) w czasie II wojny światowej.

Dr I. Mazanowska, IPN Bydgoszcz, Zbrodnia pomorska 1939 i różne postawy niemieckich mieszkanek Pomorza Gdańskiego

Ian Garner, PhD, FRHistS, IP, Epistemologies of (Un)Heroism: Women’s World War II Combat Memory and Patriarchal Order in the Russian Digital Archive

DYSKUSJA z możliwością zadawania pytań

16.25 PRZERWA

Panel III:
(Nie)zwykłe biografie i aktywności kobiet nie tylko w cieniu mężczyzn
Moderator: Prof. B. Walęciuk-Dejneka

Dr J. Nikel, IP, „U boku męża” Wspomnienia Emmy Goering. Analiza krytyczna

E. Czarnowska, PISM, Kobiety w cieniu Mussoliniego: paradoksy zaangażowania Fasci Femminili

Dr A. Witkowska-Krych, IP, Luba Bielicka-Blum i żydowska Szkoła Pielęgniarstwa w latach 1939-1943

Dr B., Jundo-Kaliszewska, Barbara Toporska - postawa intelektualna i twórcza wobec systemów opresji

A. Krenz, AMBASADA POLEK e.V., Żywa Pamięć. Irena Bobowska, zapomniana bohaterka

DYSKUSJA z możliwością zadawania pytań

19.00 PODSUMOWANIE I DNIA KONFERENCJI
 

---

Dzień drugi 15 października

10.00 – rozpoczęcie

Panel IV:
Kobiety w nazistowskich obozach i organizacjach oraz obozach sowieckich
Moderator: dr Joanna Nikel

Prof. M. Białokur, UO, In extremum. Kobiety między przystosowaniem, oporem a rezygnacją w nazistowskich obozach (1933–1945)

K. Krupa, IPN Opole, (Nie)codzienne życie w obozie. Formy przystosowania więźniarek do warunków panujących w obozie KL Auschwitz-Birkenau jako przykład oporu wobec systemu totalitarnego

Dr D. Gajda-Szczegielniak, Dyrektor LO V w Opolu, ANS WSZiA w Opolu, „Proszę mi nie współczuć…” Stanisławy Leszczyńskiej wojna z totalitaryzmem za drutami KL Auschwitz – Birkenau w latach 1943 – 1945.

Dr A. Konik, IP, Muzyka stracona- kobiety artystki w nazistowskich obozach śmierci

P. Resel, IPN Łódź, „Zdolna do współpracy" czy ,,moralnie podejrzana"? Wizerunki kobiet-agentek w świetle akt Gestapo w Łodzi – klasyfikacje, stereotypy i ich konsekwencje represyjne

Dr D. Węgrzyn, Śląskie Centrum Wolności i Solidarności, „Inny świat” z innej perspektywy. Obozy dla internowanych z Europy Środkowo-Wschodniej do ZSRS w latach 1945-1950 oczami kobiet

DYSKUSJA z możliwością zadawania pytań

12.30 - PRZERWA

Panel V:
Kobiety wobec rzeczywistości systemu komunistycznego
Moderator: prof. Małgorzata Dajnowicz

Prof. A. Zawistowski, IP/SGH, Kobiety z piwnic bezpieki. Strażniczki Aresztu Wewnętrznego Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego/Komitetu do spraw Bezpieczeństwa Wewnętrznego

Dr A. Stróż-Pawłowska, Na przekór szarzyźnie PRL-u. Życie i twórczość Hanny Rechowicz

J. Kowalska, UwB, Sprawczość w cieniu cenzury. Strategie Heleny Lemańskiej w zarządzaniu Polską Kroniką Filmową (1949-1967)

Dr M. Bauchrowicz-Tocka, UwB, Polityczna kariera Krystyny Marszałek-Młyńczyk

K. Żurawska, UwB, Kobiecy aktywizm w Związku Młodzieży Polskiej na przykładzie działalności Ewy Tarasiewicz

K. Siewak, IH PAN, Ekspertka w rzeczywistości PRL. Przypadek Barbary Tryfan

Dr A. Blaszczyk, University College London, Rodzina polska na wygnaniu. Ewolucja roli kobiety w odbudowie (rekonstrukcji) koncepcji domu na uchodźstwie w powojennej Wielkiej Brytanii jako forma przeciwstawienia się systemowi totalitarnemu i przetrwaniana obczyźnie

DYSKUSJA z możliwością zadawania pytań

15.20 PODSUMOWANIE I ZAKOŃCZENIE KONFERENCJI

16.00-17.00 – Możliwość zwiedzania wystawy na I piętrze, ul. Sienna 82.