Instytut Pileckiego w Augustowie rozpoczyna działalność! - Instytut Pileckiego

Zapraszamy na cykl wydarzeń „Oblicza Obławy”, w ramach którego oficjalnie inaugurujemy działalność Instytutu Pileckiego w Augustowie. Powstaje on w tzw. Domu Turka – dawnej siedzibie NKWD i Urzędu Bezpieczeństwa.

W związku z inauguracją Instytutu Pileckiego w Augustowie zorganizowaliśmy szereg wydarzeń kulturalnych pod hasłem „Oblicza Obławy”. Po raz pierwszy od wielu lat teren Domu Turka zostanie otwarty dla zwiedzających - w siedzibie instytutu zaprezentujemy wystawę zrekonstruowanych cyfrowo i pokolorowanych zdjęć twarzy ofiar Obławy Augustowskiej. W okolicznych szkołach odbędą się warsztaty dla młodzieży, poświęcone okresowi represji stalinowskich. Przygotowaliśmy również coś dla melo- i kinomanów: Jacek Bończyk z zespołem zaprezentuje spektakl muzyczny z piosenkami Jacka Kaczmarskiego, z kolei podczas dyskusji po pokazie filmu dokumentalnego „Nazajutrz” eksperci będą rozmawiać o doświadczeniu zakończenia II wojny światowej w Polsce.

Dom Turka służył za siedzibę i więzienie NKWD w czasie pierwszej okupacji sowieckiej (1940-1941) oraz na przełomie 1944 i 1945 roku. Przetrzymywano tu i brutalnie przesłuchiwano tzw. wrogów ludu; stąd zarządzano masowymi deportacjami na Wschód. Od 1945 do 1956 roku w budynku mieścił się Powiatowy Urząd Bezpieczeństwa Publicznego. Miejscowi funkcjonariusze UB znani byli z brutalności: zamordowali kilkadziesiąt osób, z czego przynajmniej kilka zginęło właśnie w tym miejscu. W Domu Turka przetrzymywano także żołnierzy podziemia antykomunistycznego zatrzymanych w ramach Obławy Augustowskiej w lipcu 1945 roku. Budynek jest materialnym śladem i symbolem polskiego doświadczenia konfrontacji z sowieckim totalitaryzmem – miejscem o wielkiej wartości historycznej, które jednak w wyniku licznych zaniedbań w ostatnich latach nieomal zamieniło się w ruinę.

Od lipca 2021 r. Dom Turka jest własnością Instytutu Pileckiego, który planuje jego gruntowną renowację, poprzedzoną inwentaryzacją oraz badaniami archeologicznymi w poszukiwaniu wszelkich śladów po więźniach i ofiarach. W przyszłości zostanie tu otwarta wystawa stała, która będzie ona opowiadać o wydarzeniach z lipca 1945 roku i szerzej – o historii Suwalszczyzny w XX wieku na tle dziejów Polski i Europy. W związku z tym instytut uruchamia zbiórkę pamiątek i świadectw, w których zapisały się losy mieszkańców Augustowa i Suwalszczyzny. 

 

---

OBLICZA OBŁAWY

 

„A źródło wciąż bije…”. Opowieści historyczne Jacka Kaczmarskiego

SPEKTAKL MUZYCZNY JACKA BOŃCZYKA Z ZESPOŁEM

12 października 2021 r., godz. 18:00

Kino „Iskra”, Augustów, ul. 3 Maja 38

Bezpłatne wejściówki do odbioru w kasie kina od 5 października.

Przygotowany specjalnie na inaugurację Instytutu Pileckiego w Augustowie program piosenek z repertuaru Jacka Kaczmarskiego, inspirowanych historią i malarstwem, w aranżacji i wykonaniu Jacka Bończyka oraz aktorów Teatru Ateneum w Warszawie. Będą to m.in.: „Obława”, „Ballada wrześniowa”, „Wigilia na Syberii”, „Alegoria malarstwa” czy „Źródło”.

Dla Kaczmarskiego historia nie była jedynie zbiorem suchych faktów, lecz żywą materią, która kształtuje wyobraźnię pokoleń. Poeta traktował przeszłość jak zwierciadło, w którym Polacy mogą dostrzec zarówno swoje słabości, jak i wielkość, a przez to lepiej zrozumieć samych siebie.

Wykonawcy:

Jacek Bończyk - wokal + gitara klasyczna

Wojciech Brzeziński - wokal

Julia Konarska – wokal

Wojciech Gumiński - bas

Konrad Wantrych - klawisze

 

Lipcowi. Twarze ofiar Obławy Augustowskiej

WYSTAWA

Wystawa otwarta: 14-31 października 2021 r., godz. 16-20

„Dom Turka”, Augustów, ul. 3 Maja 16

To pierwsza od wielu lat okazja, by przejść przez bramę Domu Turka – dawnej siedziby oraz więzienia NKWD i UB, głównego ośrodka terroru komunistycznego w Augustowie. W miejscu, gdzie przetrzymywani byli Polacy schwytani w lipcu 1945 r., prezentujemy wystawę fotografii ofiar Obławy Augustowskiej – mężczyzn, kobiet i dzieci, których Sowieci zamordowali i pochowali  w nieznanej do dziś lokalizacji. W Augustowie i na Suwalszczyźnie określa się ich mianem „Lipcowych”.

Zależy nam na tym, by w symboliczny sposób twarze ofiar oraz świadectwa ich i ich bliskich na stałe zagościły w Domu Turka, którego historia naznaczona jest przemocą oraz cierpieniem – aby nad nim dominowały i rozświetlały jego mrok. Jest to także znak, że perspektywa ofiar komunizmu zajmie centralne miejsce w narracji przyszłej wystawy stałej. Opowiadając prawdę o sowieckim totalitaryzmie, dyktaturze komunistycznej w Polsce i stalinowskim terrorze, oddajemy sprawiedliwość rzeczywistości historycznej, przywracamy zjawiskom właściwe proporcje, oddzielamy ofiary od sprawców i dobro od zła.        

Wystawa opiera się na kolekcji zdjęć portretowych osób zamordowanych przez Sowietów w wyniku Obławy Augustowskiej. Fotografie – nawet jeśli są zniszczone lub w niskiej jakości – stanowią jedyny nośnik, dzięki któremu wizerunki ofiar zachowały się do naszych czasów. Dzięki zaawansowanym technikom rekonstrukcji cyfrowej i koloryzacji wystawa przywraca naszej pamięci prawdziwe oblicza tych osób. Stając z nimi twarzą w twarz, dostrzegamy rozmiar straty i skalę zbrodni, która przerwała życiorysy odważnych młodych ludzi, pełnych pasji i planów na przyszłość.

Po pokazie plenerowym wystawa będzie prezentowana w tymczasowej siedzibie Instytutu Pileckiego w Augustowie przy ul. 3 Maja 49.

 

Nazajutrz

reż. Grzegorz Czerniak, Wojciech Saramonowicz 

POKAZ FILMU I DYSKUSJA

15 października 2021 r., godz. 18.00

Kino „Iskra”, Augustów, ul. 3 Maja 38

Bezpłatne wejściówki do odbioru w kasie kina od 8 października.

Po pokazie dyskusja z udziałem prof. Grzegorza Motyki oraz Marcina Zwolskiego z Muzeum Pamięci Sybiru.

„Nazajutrz” to film dokumentalny Instytutu Pileckiego, opowiadający o zakończeniu drugiej wojny światowej. Dokument łączy relacje naocznych świadków tamtych wydarzeń z unikalnymi ujęciami archiwalnymi ze zbiorów Filmoteki Narodowej – Instytutu Audiowizualnego, koproducenta filmu.

W filmie oddajemy głos Polakom, których koniec II wojny światowej zastał w różnych miejscach i sytuacjach. Żołnierze Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, którym nie dane było dotrzeć do Polski, zadawali sobie pytanie: „Wracać czy nie wracać?”. Dla więźniów obozów koncentracyjnych i robotników przymusowych wyzwolenie było dopiero pierwszym etapem długiej drogi do normalności. Z perspektywy Polaków, którzy okres wojny spędzili w kraju, koniec niemieckiej okupacji oznaczał kres niemieckich zbrodni. Jednak komunistyczna władza, która przyszła na ziemie polskie wraz z Armią Czerwoną, na nowo uruchomiła machinę terroru i przemocy. Budziło to opór społeczeństwa wobec sowietyzacji, na który komuniści reagowali zwiększeniem skali represji.

Pokaz filmu będzie punktem wyjścia do dyskusji o miejscu i znaczeniu szczególnego doświadczenia historycznego Augustowa i Suwalszczyzny z punktu widzenia procesów kształtujących obraz powojennej Polski i Europy.   

 

Warsztaty edukacyjne

W dniach 12-13 października w augustowskich liceach edukatorzy Instytutu Pileckiego przeprowadzą warsztaty dla uczniów oparte na grze decyzyjnej „Dylematy Powojnia”. 

Czy w obliczu rozwiązania Armii Krajowej należy pozostać w podziemiu, emigrować czy przejść do cywila? Co zrobić wobec narastającej fali represji? Czy można angażować się w odbudowę nowej, rządzonej przez komunistów Polski?

„Dylematy powojnia” to rozgrywana w grupach gra decyzyjna, pozwalająca poznać problemy i historię ludzi z pokolenia doświadczonego przez II wojnę światową, którzy w 1945 r. próbowali odnaleźć się w nowej, skomplikowanej rzeczywistości powojennej Polski. Kolejne karty prowadzą graczy ścieżkami życia bohatera, którego biogram oparto na prawdziwym życiorysie postaci z epoki. Uczniowie muszą zmierzyć się z dylematami i decyzjami przed którymi stanął ich bohater. Los postaci zależy od podjętych przez graczy decyzji. Każdy wybór niesie ze sobą nieodwracalne konsekwencje.

 

Zbiórka pamiątek i świadectw

Od 18 października w tymczasowej siedzibie Instytutu Pileckiego w Augustowie, ul. 3 Maja 49, po wcześniejszym umówieniu telefonicznym.

Z myślą o przyszłej wystawie stałej w „Domu Turka” rozpoczynamy akcję zbierania pamiątek i świadectw, związanych z losami mieszkańców Augustowa i Suwalszczyzny w XX wieku. Zachęcamy do kontaktu wszystkich gotowych podzielić się z nami swoją historią.

Ze świadkami wydarzeń przeprowadzimy rozmowy rejestrowane w formie wideo, które wzbogacą nasze archiwum historii mówionej. Przyjmiemy do naszych kolekcji artefakty, pamiątki i fotografie. Dokumenty i zdjęcia, które właściciele chcieliby zatrzymać w archiwum prywatnym, zdigitalizujemy i dołączymy do naszych zbiorów cyfrowych.  

Kontakt e-mail: augustow@instytutpileckiego.pl

 

---

Organizator:

Instytut Pileckiego

Partnerzy:

Związek Pamięci Ofiar Obławy Augustowskiej

Klub Historyczny im. Armii Krajowej w Augustowie

Ministerstwo Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu

Starostwo Powiatowe w Augustowie

Urząd Miejski w Augustowie

Instytut Pamięci Narodowej – oddział w Białymstoku