Polska inteligencja podczas II wojny światowej. Jej losy, dzieje w okupacyjnej rzeczywistości (okupacja niemiecka, okupacja sowiecka) - Instytut Pileckiego

Społeczeństwo polskie w szczególny sposób doświadczyło skutków okupacji niemieckiej, sowieckiej w latach II wojny światowej i w epoce stalinizmu. Stało się to widoczne na przykładzie bezpowrotnej utraty polskich elit umysłowych, kulturalnych, politycznych.

Społeczeństwo polskie w szczególny sposób doświadczyło skutków okupacji niemieckiej, sowieckiej w latach II wojny światowej i w epoce stalinizmu. Stało się to widoczne na przykładzie bezpowrotnej utraty polskich elit umysłowych, kulturalnych, politycznych. W wyniku zbrodniczej polityki okupanta niemieckiego i sowieckiego zginęło 30% pracowników naukowych, 20% nauczycieli i osób ze środowisk twórczych, 21,5% sędziów i prokuratorów, 57% adwokatów, 39% lekarzy. Są to dane szacunkowe, niepełne, które wymagają weryfikacji i uzupełnienia o nowe badania.

Polityka wyniszczenia narodu polskiego zakładała eksterminację Polaków piastujących w II RP wysokie funkcje publiczne czy też samorządowe. Tuż po ustaniu regularnych działań wojennych we wrześniu 1939 r. Trzecia Rzesza przystąpiła do realizacji swoich zbrodniczych planów wobec polskiej społeczności. Z początkiem okupacji rozpoczęły się aresztowania prezydentów miast, burmistrzów, wójtów, osób związanych z polskim samorządem, organizacjami patriotycznymi. Aresztowane osoby zostały w większości w bestialski sposób zamordowane lub trafiły do obozów koncentracyjnych.

Już przed wybuchem II wojny światowej skupiska Polaków na terytorium Związku Sowieckiego doświadczyły zbrodniczej polityki sowieckiej. II wojna światowa spowodowała, że skupiska polskiej inteligencji, jak Wilno czy Lwów, zostały rozproszone, podzielone, rozbite.

II wojna światowa miała dalekosiężne skutki dla wielu społeczności, które stały się ofiarami wojny. Polska jako pierwsza padła jej ofiarą i przez cały czas okupacji doświadczała bezmiaru cierpień, krzywd w wyniku zbrodniczej polityki niemieckiego, a także sowieckiego okupanta, w dobie stalinizmu. Poszczególne polskie warstwy społeczne, w tym w szczególności polska inteligencja, zostały dotknięte w sposób zaplanowany oraz zbrodniczy przez Trzecią Rzeszę a także ZSRR. Skutki wojny odczuwa państwo polskie do dzisiaj, w tym wyniszczenie w znaczącym stopniu polskiej inteligencji. 

Dotychczas brak jest analitycznego i syntetycznego studium o dziejach polskiej inteligencji podczas II wojny światowej. Stąd zasadniczym, głównym celem projektu jest: opracowanie naukowe losów polskiej inteligencji podczas II wojny światowej (bilans strat, życie codzienne, udział w ruchu oporu (Polskie Państwo Podziemne)); przedstawienie obrazu etosu polskiej inteligencji w kontekście katastrofy II wojny światowej; ukazanie luki w polskim społeczeństwie powojennym w kontekście strat polskiej inteligencji w czasie II wojny światowej; ukazanie społeczeństwa powojennego jako społeczeństwa bez elit (co pozostało z polskiej inteligencji doby wojny w okresie powojennym); aktualizacja i upamiętnienie w formie miejsc pamięci losów polskiej inteligencji podczas II wojny światowej.

Kierownik projektu: prof. dr hab. Witold Stankowski