Słownik polskiej inteligencji zamordowanej przez Niemców podczas II wojny światowej. Biografie i upamiętnienie - Instytut Pileckiego

Celem projektu jest przygotowanie kompendium wiedzy w formie słownikowej o stratach osobowych polskiej inteligencji, zamordowanej przez Niemców podczas II wojny światowej.

Opracowanie tego problemu ma znaczenie dla polskiego i światowego dziedzictwa kulturowego, jak również polskiej tożsamości narodowej. Pokazuje skutki konfliktu zbrojnego (II wojny światowej) dla tkanki społecznej, która została pozbawiona istotnej warstwy społeczno-zawodowej, elit. Projekt ma na celu ukazanie życiorysów, biografii
polskiej inteligencji, która z racji swojej pozycji w społeczeństwie i państwowotwórczej postawy, poniosła ogromne straty podczas II wojny światowej, których obraz do dzisiaj bardzo trudno ustalić. Dokonana zbrodnia na polskiej inteligencji podczas wojny była wynikiem zaplanowanej akcji eksterminacyjnej wobec państwa polskiego. Objęła swoim zasięgiem przedstawicieli władz państwowych, samorządowych, nauczycieli, duchowieństwo, wolne zawody, osoby wykształcone. Miejscem polityki eksterminacji, represji Trzeciej Rzeszy wobec polskiej inteligencji było całe terytorium państwa polskiego, czyli tzw. ziemie wcielone, włączone do Rzeszy i obszar Generalnego Gubernatorstwa. W szczególności prześladowania polskiej inteligencji miały miejsce na terytorium Pomorza Gdańskiego, Kujaw, Wielkopolski, Górnego Śląska, ziemi ciechanowskiej. W ramach polityki eksterminacji narodu polskiego z początkiem wojny Trzecia Rzesza rozpoczęły się pierwsze akcje eksterminacyjne polskiej inteligencji (Akcja Inteligencja/Intelligenzaktion, Nadzwyczajna Akcja Pacyfikacyjna/AB). Różne formacje niemieckie dopuszczały się masowych, zaplanowanych zbrodni na polskiej inteligencji, nauczycielach, duchowieństwie, samorządowcach, urzędnikach państwowych, członkach organizacji społeczno-politycznych, działaczach różnych organizacji. Działania eksterminacyjne, prześladowcze, represyjne wobec polskiej inteligencji trwały przez cały okres okupacji niemieckiej. Celem projektu ma być także pobudzenie do dalszych badań nad tego rodzaju wydawnictwem słownikowym uzupełnianym o kolejne biogramy oraz refleksja nad polityką pamięci. Wynikiem badań ma być przedstawienie skali rozmiaru zbrodni na polskiej inteligencji. Jest to dotychczas mało znane i zbadane zjawisko.

Efektem projektu będzie przygotowanie kilkutomowego wydawnictwa o charakterze słownikowym polskiej inteligencji zamordowanej przez Niemców podczas II wojny światowej. Słownik ten (pięć tomów) będzie zawierał życiorysy przedstawicieli warstwy społeczno-zawodowej-inteligencji. Na zakończenie każdego biogramu będzie opis form upamiętnienia tej osoby w postaci np. tablicy pamiątkowej, głazu, płyty. Upamiętnienie będzie połączone z lokalizacją miejsc pamięci. Poza formą papierową, drukowaną będzie też
wydawnictwo internetowe słownika. Wydawnictwo internetowe słownika będzie zawierało dla każdego biogramu otwarta zakładkę, w której będą mogły być umieszczone różne dokumenty, źródła.

Czas trwania projektu wynosi 5 lat. Realizacja projektu przypada na lata 2024-2028.

Skład personalny projektu
Kierownik projektu: prof. dr hab. Witold Stankowski (Uniwersytet Jagielloński, Instytut Pileckiego). W skład projektu wchodzą doświadczeni, a także młodzi naukowcy: dr hab. Tomasz Chinciński, prof. Instytutu (Instytut Pileckiego, WSAiB im. E. Kwiatkowskiego w Gdyni), dr Zbigniew Klima (MUP im. rtm. W. Pileckiego w Oświęcimiu, Stowarzyszenie Auschwitz Memento), dr Aleksandra Kmak-Pamirska, dr Grzegorz Kuba (Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku), mgr Monika Maniewska (Instytut Pileckiego), dr Marcin Panecki (Instytut Pileckiego), dr Justyna Stępień (Instytut Pileckiego), mgr Sylwia Rowicka (Instytut Pileckiego), mgr Krzysztof Wiśniewski. Także Marcin Stańczyk (IT projektu-Instytut Pileckiego)

Projekt Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki, w ramach modułu Fundamenty. Nr projektu: NPRH/F/SN/0071/2024/13. Wartość projektu: 1 771 188, 00 zł.