Upamiętnienie Katarzyny i Sebastiana Kazaków | zapowiedź - Instytut Pileckiego

24 marca w Brzózie Królewskiej, w Narodowy Dzień Pamięci Polaków ratujących Żydów pod okupacją niemiecką, Instytut Pileckiego upamiętni Katarzynę i Sebastiana Kazaków, którzy zostali zamordowani przez niemieckich żandarmów za pomoc niesioną Żydom.

Wydarzenie inauguruje trzecią edycję programu „Zawołani po imieniu” i zostało objęte Honorowym Patronatem Prezydenta RP Andrzeja Dudy.

Program upamiętnienia [czwartek 24 marca 2022, Brzóza Królewska]

12:00 — Uroczysta Msza Święta (Kościół św. Jana Chrzciciela w Brzózie Królewskiej)

13:15 —  Uroczystość odsłonięcia tablicy upamiętniającej (teren przykościelny)

— Agresja Rosji na Ukrainę uświadomiła nam na nowo, czym są cierpienia ludności cywilnej. Polacy masowo pomagają uchodźcom ukraińskim. Dostarczają żywność, lekarstwa, odzież. Otwierają drzwi własnych domów – żeby pomóc. — mówi prof. Magdalena Gawin, dyrektor Instytutu Pileckiego. — Wprowadzenie kary śmierci za pomoc w latach niemieckiej okupacji było niewyobrażalną zbrodnią.  Dlatego chcemy i będziemy pamiętać o tych, którzy niosąc pomoc zginęli, tak jak małżeństwo Państwa Kazaków. Stali się oni nie tylko ofiarą niemieckiego totalitaryzmu, ale także świadectwem chrześcijańskiej postawy, pełnej odwagi, godności i szacunku dla ludzkiego życia.

Historia Katarzyny i Sebastiana Kazaków

Katarzyna Sroka urodziła się w Brzózie Królewskiej. W 1903 r. wyszła za mąż za pochodzącego z tej samej wsi Sebastiana Kazaka. Małżeństwo zamieszkało w domu Sebastiana i doczekało się ośmiorga dzieci. Rodzina utrzymywała się z pracy na roli i hodowli. Dorastające dzieci starały się wspierać rodzinę materialnie, szukając zarobku także poza Brzózą. Z rodzicami pozostały dwie córki – najstarsza Agnieszka i najmłodsza Józefa.

II wojna światowa i niemiecka okupacja przyniosły tragiczne zmiany w życiu polskich obywateli, w tym także mieszkańców Brzózy Królewskiej. Wszechobecne, nasilające się represje przyjęły szczególnie okrutną formę względem ludności żydowskiej. Latem 1942 r. Niemcy rozpoczęli likwidację ludności żydowskiej także w powiecie jarosławskim. Większość ofiar została wywieziona do obozu zagłady w Bełżcu. Pozostali przy życiu Żydzi rozpoczęli dramatyczną walkę o przetrwanie, ukrywając się w lasach, na polach, a także prosząc chrześcijańskich sąsiadów o ratunek.

– Katarzyna i Sebastian Kazakowie nie odmówili pomocy. Najpierw ukrywali u siebie dzieci sąsiada Pinchasa Wachsa, które po kilku tygodniach wróciły do rodzinnego domu i ostatecznie tam zginęły wraz z rodzicami. Następnie, pod koniec 1942 r., rodzina Kazaków przyjęła pod swój dach Żydówkę Chanę Stiller, a niedługo później jeszcze dwóch żydowskich mężczyzn, w tym jednego znanego jako Chyla Chym. – tłumaczy Anna Stróż-Pawłowska, kierownik działu ds. „Zawołanych po imieniu” w Instytucie Pileckiego.

Rankiem 27 marca 1943 r. niemieccy żandarmi w asyście granatowych policjantów oraz tłumacza weszli do gospodarstwa Kazaków. Natychmiast rozstrzelali troje znalezionych Żydów, a następnie, otrzymawszy w telefonicznej rozmowie rozkaz, zamordowali także Katarzynę i Sebastiana.

Widząc, że Niemcy i policjanci zbliżają się do domu tylnym wyjściem uciekłam z domu (…) Zatrzymałam się tam wtedy, usłyszałam strzały od strony naszego domu. Były to strzały z karabinu maszynowego połączone z odgłosem roztrzaskiwanej dachówki. Właśnie poprzedniej nocy na strychu nocowali dwaj Żydzi.

Zeznanie Józefy Siuzdak, córki Kazaków, AIPN Rz, Ds. 2/70, k. 36 mps.

Zwłoki małżeństwa pochowano na obrzeżach lokalnego cmentarza parafialnego; ciała Żydów zakopano w miejscu egzekucji. Córki Kazaków, Agnieszka i Józefa, uniknęły śmierci, ale musiały opuścić rodzinne strony i pozostawać w ukryciu.

– Obie wyjechały na roboty przymusowe do Niemiec i wróciły do Brzózy Królewskiej dopiero w 1945 r. – dodaje Anna Stróż-Pawłowska z Instytutu Pileckiego. – Po powrocie do rodzinnego domu Józefa Kazak spełniła życzenie Chany Stiller, wysyłając pisane przez nią w ukryciu listy na pozostawiony adres krewnych.

W 2008 r. Katarzynie i Sebastianowi Kazakom Yad Vashem przyznał tytuł „Sprawiedliwy wśród Narodów Świata”.

W obchody Narodowego Dnia Pamięci Polaków ratujących Żydów pod okupacją niemiecką są zaangażowane społeczności lokalne ze wszystkich miejsc, w których odbyły się upamiętnienia „Zawołanych po imieniu”. Dotychczas, w ramach 23 wydarzeń uhonorowaliśmy 53 Polaków, którzy ratowali ponad 100 Żydów. Tegorocznym upamiętnieniom będzie towarzyszyła wystawa mobilna, która przybliża program „Zawołani po imieniu” i jego bohaterów. Premierowo zostanie zaprezentowana w Brzózie Królewskiej.

Patronat Narodowy Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Andrzeja Dudy w Stulecie Odzyskania Niepodległości.