Polskie Państwo Podziemne informowało o Holocauście | wywiad - Instytut Pileckiego
Polskie Państwo Podziemne informowało o Holocauście | wywiad
Świat dowiedział się o Zagładzie dzięki Polskiemu Państwu Podziemnemu - Rząd RP na uchodźstwie systematycznie informował aliantów o Zagładzie Żydów i eksterminacji Polaków. Rozmowa z Erykiem Habowskim, specjalistą z zakresu prawa międzynarodowego.
Dlaczego Wielka Brytania i USA zainicjowały powstanie Komisji Narodów Zjednoczonych ds. Zbrodni Wojennych (United Nations War Crimes Commission – UNWCC)? Czym było to ciało?
Bezprecedensowa skala zbrodni totalitaryzmów XX wieku, w szczególności niemieckiego „przemysłu śmierci” (o którym Churchill w 1941 roku powiedział w wywiadzie radiowym, że Europa nie widziała takiej skali okrucieństw od czasu inwazji mongolskich) w połączeniu z naciskami ze strony rządów na emigracji, zwłaszcza Rządu RP w Londynie, stały za decyzją o utworzeniu przez państwa alianckie UNWCC. Deklarację po wcześniejszych uzgodnieniach w tej sprawie złożył 7 października 1942 r. prezydent USA F.D. Roosevelt i lord kanclerz J. Simon. Pierwsze oficjalne spotkanie przedstawicieli Australii, Belgii, Chin, Czechosłowacji, Francji, Grecji, Holandii, Indii, Jugosławii, Kanady, Luksemburga, Nowej Zelandii, Norwegii, Polski, Południowej Afryki, Wielkiej Brytanii oraz Stanów Zjednoczonych odbyło się 20 października 1943 r. w Londynie. Cel był jasny - komisja miała pomóc aliantom zbierać dowody przeciwko zbrodniarzom wojennym z Europy, ale także z Azji Wschodniej, tak aby po wojnie skutecznie szukać sprawiedliwości – rozliczyć sprawców. UNWCC działa od stycznia 1944 roku do marca 1948. O wadze Komisji świadczy m.in. fakt, że przyczyniła się do zainicjowania prac nad powołaniem Międzynarodowego Trybunału Wojskowego w Norymberdze.
Co składa się na archiwalia UNWCC?
Są to do niedawna tajne dokumenty ONZ o charakterze procesowym - akty oskarżenia przeciwko zbrodniarzom wojennym lub osobom podejrzewanym o przestępstwa przeciwko prawom narodów. Dokumenty zawierają relacje świadków, protokoły, sprawozdania i różnego rodzaju materiały pomocnicze. Zgromadzone archiwalia dotyczą ponad 8 tysięcy spraw, około 36 tys. osób oskarżonych o różne zbrodnie wojenne popełnione podczas II wojny światowej przez państwa Osi. Akty oskarżenia ze strony Polski to ponad 1500 spraw. Cały zbiór to blisko pół miliona stron dokumentów.
Jaka była skala aktywności Polski w pracach Komisji?
Kiedy w listopadzie 1944 roku, a więc po 10 miesiącach działania, UNWCC ogłosiła pierwszą listę zbrodniarzy wojennych, było na niej ponad 700 nazwisk – większość, bo około 400 z nich, pochodziła z aktów oskarżenia złożonych przez polski rząd w Londynie. Polskie dokumenty przygotowano w oparciu o informacje skrupulatnie gromadzone od początku wojny i drobiazgowo opracowywane - Rząd RP na uchodźstwie już wiosną 1940 roku rozpoczyna systematyczne zbieranie dowodów zbrodni niemieckich w okupowanym kraju, czyli niewiele ponad pół roku po pierwszych salwach pancernika „Schleswig-Holstein” na Westerplatte. W tym samym czasie Polacy alarmują świat o ludobójczym charakterze totalitaryzmu spod znaku swastyki, trwają też starania o potępienie zbrodni okupacyjnych. Jednym z pierwszych takich oficjalnych aktów jest deklaracja polsko-angielsko-francuska z 18 kwietnia 1940 roku, w październiku tego samego roku pojawia się wspólne oświadczenie wraz z rządem czeskim o zbrodniach niemieckich. Ale to tylko początek - są kolejne apele, memoranda, noty przekazywane przez polskie władze aliantom, także bezpośrednio na ręce Franklina D. Roosevelta, prezydenta Stanów Zjednoczonych. Polska we wrześniu 1941 roku dołącza do sygnatariuszy Karty Atlantyckiej, a w styczniu 1942 to Polacy stają się spiritus movens Deklaracji z Pałacu św. Jakuba, gdzie spotykają się delegaci Polski, Czech, Jugosławii, Norwegii, Holandii, Grecji, Belgii, Luksemburga i Francji. Przedstawiciele m.in. Zjednoczonego Królestwa, USA, USSR, Chin i Indii byli obserwatorami. 10 grudnia 1942 polski rząd emigracyjny wysyła 9-stronicową notę do wszystkich aliantów w sprawie Holokaustu, sygnowaną przez Edwarda Raczyńskiego, ministra spraw zagranicznych RP. To pierwszy przypadek takiego wystąpienia rządu europejskiego w historii. Tydzień później pojawia się deklaracja alianckich mocarstw z żądaniem do Niemiec o zakończenie eksterminacji Żydów, a hrabia Raczyński alarmuje prasę, przemawia wieczorem w BBC: „jeśli ludzie zamilkną, kamienie wołać będą.”
Czy Polacy przedkładają dowody na działanie obozów koncentracyjnych i obozów śmierci jeszcze w trakcie wojny?
Warto podkreślić fakt, że precyzyjne zarzuty dotyczące np. obozu śmierci w Treblince, złożono w kwietniu 1944 roku, na kilka miesięcy przed wkroczeniem na teren obozu armii sowieckiej. To jest też czas jeszcze przed lądowaniem aliantów w Normandii 6 czerwca czy wybuchem Powstania Warszawskiego w sierpniu 1944.
Akt oskarżenia dotyczący Treblinki wspomina m.in. o sortowaniu ubrań i butów idących na śmierć, paleniu zwłok żydowskich ofiar – wywlekanych z komór śmierci. Zmuszani do pracy przy tym procederze kopią następnie groby dla siebie – i są w nich rozstrzeliwani.
Ilość spraw wniesionych przez Polskę dotyczących zbrodni przeciw Żydom przekraczała 370 - można powiedzieć, że to praktycznie co czwarty polski akt oskarżenia.
Prócz prac w UNWCC albo apelowania do sumienia świata jest także przykład działań w Szwajcarii tzw. „Grupy Ładosia”. Czy to był jednostkowy przypadek, czy też możemy mówić o szerszej akcji?
Kluczowa jest ciągła, konsekwentna aktywność polskiego rządu w Londynie, działalność setek tysięcy ludzi w strukturach państwa podziemnego w zniewolonym kraju, zadania polskich dyplomatów, w tym grupy ambasadora Aleksandra Ładosia w Szwajcarii (operacja fałszowania paszportów, która niosła nadzieję ratunku tysiącom Żydów w Europie), ale również apel o bombardowanie węzłów kolejowych do Auschwitz, aby powstrzymać transporty z ludźmi skazanymi na Zagładę. Ten obraz uzupełnia historia życia rotmistrza Witolda Pileckiego - ochotnika do Auschwitz, ale też Henryka Sławika ratującego tysiące ludzi na Węgrzech, podobnie jak powołanie „Żegoty” czy wreszcie coraz to nowe fakty wynikające z badań źródłowych.
To nie są jednostkowe przypadki ale spójne, systemowe działanie Rządu RP na uchodźstwie i jego struktur, zogniskowane na ratowaniu tak wielu istnień ludzkich, jak to tylko możliwe - w najmroczniejszym okresie „wieku ludobójstwa”.
Eryk Habowski, specjalista w zakresie prawa międzynarodowego w Instytucie Pileckiego, autor przygotowywanej monografii o UNWCC i działalności polskiej dyplomacji.
Zobacz także
- Piątek: Język i historia Polski dla obcokrajowców
Aktualności
Piątek: Język i historia Polski dla obcokrajowców
Zajęcia mają na celu zapoznanie odbiorców uczących się języka polskiego jako obcego z najważniejszymi wydarzeniami z historii Polski poprzez ćwiczenie kompetencji językowych na poziomie A1+/A2.
- Raport „Podoba ci się, nie podoba, cierp, moja piękna – nieukarane zbrodnie. Przemoc seksualna rosyjskich wojsk okupacyjnych wobec ukraińskich kobiet”
Aktualności
Raport „Podoba ci się, nie podoba, cierp, moja piękna – nieukarane zbrodnie. Przemoc seksualna rosyjskich wojsk okupacyjnych wobec ukraińskich kobiet”
Raport przygotowany zespół Centrum Dokumentowania Zbrodni Rosyjskich w Ukrainie im. Rafała Lemkina działający przy Instytucie Pileckiego.
- Świadectwa Centrum Lemkina na Georgetown University w Waszyngtonie
Aktualności
Świadectwa Centrum Lemkina na Georgetown University w Waszyngtonie
7 lutego 2024 r. na Georgetown University w Waszyngtonie odbyła się konferencja poświęcona dokumentowaniu i ściganiu zbrodni wojennych popełnianych na ludności cywilnej przez armię rosyjską w Ukrainie, w której wzięła udział dyrektor Instytutu Pileckiego.
- "Dom Turka". Katownia NKWD i UB w Augustowie
Aktualności
"Dom Turka". Katownia NKWD i UB w Augustowie
Poznaj historię "Domu Turka", w którym powstaje Dom Pamięci Obławy Augustowskiej Instytutu Pileckiego.
- NOWOŚĆ | Książka "Koszykowa róg Stalina"
Aktualności
NOWOŚĆ | Książka "Koszykowa róg Stalina"
Dr hab. Andrzej Zawistowski w swojej nowej książce przedstawia historię Aresztu Wewnętrznego MBP na Koszykowej. Tło opowieści stanowią dzieje najbliższej okolicy oraz losy ludzi, którzy do niego trafili – wśród nich Witold Pilecki.
- Zdrowych, pogodnych, błogosławionych Świąt Bożego Narodzenia oraz szczęśliwego Nowego Roku!
Aktualności
Zdrowych, pogodnych, błogosławionych Świąt Bożego Narodzenia oraz szczęśliwego Nowego Roku!
Zdrowych, pogodnych, błogosławionych Świąt Bożego Narodzenia oraz szczęśliwego Nowego Roku życzy dr hab. Magdalena Gawin, dyrektor Instytutu Pileckiego wraz z zespołem.
- 2023 | Agnieszka Witkowska-Krych, "Dziecko wobec Zagłady. Instytucjonalna opieka nad sierotami w getcie warszawskim"
Aktualności
2023 | Agnieszka Witkowska-Krych, "Dziecko wobec Zagłady. Instytucjonalna opieka nad sierotami w getcie warszawskim"
Książka Agnieszki Witkowskiej-Krych, "Dziecko wobec Zagłady. Instytucjonalna opieka nad sierotami w getcie warszawskim" została laureatem Międzynarodowej Nagrody im. Witolda Pileckiego w kategorii "naukowa książka historyczna" w 2023 r.
- 2023 | Bartłomiej Noszczak, "Orient zesłańców. Bliski Wschód w oczach Polaków ewakuowanych ze Związku Sowieckiego (1942–1945)"
Aktualności
2023 | Bartłomiej Noszczak, "Orient zesłańców. Bliski Wschód w oczach Polaków ewakuowanych ze Związku Sowieckiego (1942–1945)"
Książka Bartłomieja Noszczaka "Orient zesłańców. Bliski Wschód w oczach Polaków ewakuowanych ze Związku Sowieckiego (1942–1945)" zwyciężyła konkursie Międzynarodowej Nagrody im. Witolda Pileckiego w 2023 r. w kategorii II: reportaże historyczne, biografie.
- 2023 | Zbigniew Parafianowicz, Śniadanie pachnie trupem. Ukraina na wojnie
Aktualności
2023 | Zbigniew Parafianowicz, Śniadanie pachnie trupem. Ukraina na wojnie
W 2022 r. w związku z agresją Rosji na Ukrainę, Kapituła konkursu Międzynarodowej Nagrody im. Witolda Pileckiego stworzyła kategorię specjalną. W 2023 r. autorem najlepszej książki w tej kategorii został Zbigniew Parafianowicz.
- Dołącz do nas jako Specjalista z j. ukraińskim w Zespole ds. Odznaczeń!
Aktualności
Dołącz do nas jako Specjalista z j. ukraińskim w Zespole ds. Odznaczeń!
Instytut Pileckiego to nie tylko nowoczesna instytucja prowadząca działalność badawczą i kulturalną, ale przede wszystkim ludzie pełni pasji i zaangażowania, którzy zdają sobie sprawę z wagi realizowanych projektów.
- Nowość! W walce o niepodległość Polski i prawa kobiet. Biografia Wandy Pełczyńskiej
Aktualności
Nowość! W walce o niepodległość Polski i prawa kobiet. Biografia Wandy Pełczyńskiej
Wanda Pełczyńska (z domu Filipkowska) była działaczką niepodległościową i polityczną, dziennikarką i sufrażystką. Przedstawiamy biografię wybitnej przedstawicielki polskiej inteligencji.
- Nowość! Książka: Intelektualny włóczęga. Biografia Stanisława Swianiewicza
Aktualności
Nowość! Książka: Intelektualny włóczęga. Biografia Stanisława Swianiewicza
Z przyjemnością przedstawiamy naszą nowość wydawniczą! Wojciech Łysek rekonstruuje kolejne etapy „intelektualnej włóczęgi” Stanisława Swianiewicza.